22/08/2016
Đôi lời: Sau khi đăng bài Lê Vũ Anh, con gái ông Lê Duẩn, bị đầu độc? ngày
16-8-2016, phát hiện gần 1 trang tiếng Nga đã không được dịch, nên trang Ba Sàm
đã nhờ người quen kiểm tra lại. Hiện đã có bản dịch mới của dịch giả Cao Kim
Ánh, thấy trang 11 bản tiếng Nga bị dịch thiếu trước đây, đã được dịch đầy đủ,
cũng như các phần khác trong bài đã được dịch lại. Xin được đăng lại bản dịch
mới này để hầu bà con.
____
Hồi ký của Viện sỹ Viện Hàn lâm Khoa học Nga
Viktor Maslov
Tác giả: Viktor
Maslov
Dịch giả: Cao
Kim Ánh, 2015
Sửa chữa: tháng 8-2016
Maslov và vợ, Lê Vũ Anh. Ảnh: tư liệu riêng của Maslov
Cõ lẽ tất cả đã khác
đi, nếu như tôi biết được từ đầu Lê Vũ Anh là con gái của ai. Khi sự thật được
khám phá thì đã quá muộn. Tôi đã yêu mê muội, và không thể dứt khỏi nàng được
nữa.
Chúng tôi gặp nhau ở
Khoa Lý MGU, nơi Anh học tập. Trước lúc gặp Anh tôi đã là giáo sư, tiến sĩ khoa
học toán – lý và là tác giả của lý thuyết được biết đến ở nước ngoài dưới tên
gọi “Maslov-type index theory” (lý thuyết chỉ số kiểu – Maslov). Lý thuyết này
được ứng dụng rộng rãi trong toán học trừu tượng, và cả trong cơ học lượng tử,
hóa học lượng tử và quang học. Chỗ làm chính của tôi là Viện chế tạo máy điện
Moskva – MIEM, nhưng Khoa Lý vẫn là nơi ruột thịt: tôi đã có thời học tập và giảng
dạy ở đó.
Bao nhiêu năm đã trôi
qua … Cả một đời người. Nhiều sự kiện và ấn tượng bật ra từ ký ức, và nàng công
chúa lộng lẫy thoáng hiện ra ở cuối hành lang hôm ấy cho đến lúc này vẫn như
đang hiển hiện trước mắt. Một cô gái không quen biết có dáng đi kiều diễm đặc
biệt làm tôi sửng sốt và say mê bước theo. Nàng dừng lại một chút ở cửa phòng
thí nghiệm và quay lại. Nhìn tôi với ánh mắt đen trong một giây, nàng mỉm cười
rồi lẩn vào bên trong. “Một cô gái ngoại quốc” – tôi hiểu ra, và đoán chắc là
một cô gái Ấn Độ.
Tôi không dấu diếm là
luôn thích phụ nữ đông phương. Một nhà vật lý là bạn tôi đã nói đùa: “Maslov
của chúng ta là một tay “thám hiểm phương đông” lớn!” Khá nhiều sinh viên từ
các nước châu Á học tập tại MGU, trong số đó có cả các công dân đến từ Việt Nam
đang trong lửa đạn. Mọi người đều cảm thông và có cảm tình với các sinh viên
này. Tại Khoa Lý cũng có những người Việt, và tôi lập tức kêt bạn với họ, đặc
biệt với hai cô gái – Phúc và Tình. Phúc là con gái nhà chính trị nổi tiếng Võ
Nguyên Giáp, lúc đó đang là Bộ trưởng Quốc phòng. Tình là con gái Thị trưởng Hà
Nội. Cả hai đều giấu cha họ là ai, cũng như các sinh viên khác mà gia đình
thuộc hàng ngũ lãnh đạo, do lo ngại các ý đồ chính trị và sự khiêu khích từ
phía chính quyền xô viết.
Vấn đề là giữa hai
nước có mối quan hệ khá đặc thù, cho dù cả hai phía đều đưa ra cam kết về một
tình hữu nghị lâu dài. Liên Xô quan tâm đến việc mở rộng ảnh hưởng ở Châu Á,
đặc biệt trong điều kiện các mâu thuẫn gia tăng với Trung Quốc, và do vậy đã tỏ
ra hào hiệp giúp đỡ “người anh em” Việt Nam. Còn Việt Nam thì hài lòng kết thân
với Ông anh cả, nhưng không chịu hi sinh các lợi ích riêng và trở thành kẻ lệ
thuộc. Các nhà lãnh đạo lợi dụng các cơ hội để con cái họ được hưởng nền giáo
dục có chất lượng khá cao của Liên Xô, nhưng lại sợ rằng chúng bị tống tiền
hoặc bắt cóc để gây áp lực lên bố mẹ, và đòi hỏi chúng phải ngụy trang. Có lẽ
đó là nguyên nhân mà các lãnh tụ Việt Nam, theo tôi, đã quá cẩn trọng. KGB
không cần phải bám theo con cái họ, nhưng biết rõ ai là ai.
Tôi thích Phúc, giúp
cô học toán, mời đến nhà không chỉ một lần – cả một mình lẫn cùng bạn bè –
nhưng giữa chúng tôi không hề có dù chỉ là dấu hiệu về một mối tình. Cô gái
Việt Nam đáng yêu tránh xa tôi trước mặt mọi người như tránh lửa.
Một lần chúng tôi cùng
trở về từ chỗ người đánh máy công trình khoa học của Phúc, tôi là người giới
thiệu họ với nhau. Trên con phố nhộn nhịp của Moskva mà cô gái hành xử như một
cô du kích trong lòng địch: trông rất hốt hoảng và luôn ngó nghiêng xung quanh.
Phúc đặc biệt căng thẳng với giao thông công cộng. Thoáng thấy ô-tô bus hay
trolleybus là cô ấy loay hoay định trốn.
– Cô làm sao thế? – Tôi hỏi – Cô sợ cái gì?
– Sợ trong đấy có người Việt Nam!
– Có gì mà sợ vậy?
– Nêu họ thấy em đi với người Nga, họ sẽ không hoan nghênh em đâu.
– Cô làm sao thế? – Tôi hỏi – Cô sợ cái gì?
– Sợ trong đấy có người Việt Nam!
– Có gì mà sợ vậy?
– Nêu họ thấy em đi với người Nga, họ sẽ không hoan nghênh em đâu.
Tôi bắt đầu lục vấn.
Hóa ra người Việt Nam bị cấm giao thiệp với người Âu, “bọn mũi lõ” như họ nói.
Từ hàng thế kỷ mối quan hệ đó bị lên án và những người có quan hệ bị xem là
phản bội. Cô gái nào đi với “bọn mũi lõ” trên phố sẽ bị nguyền rủa, và đôi khi
còn bị ném đá. Những người cộng sản, sau khi nắm quyền ở nước Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa, thật lạ lùng là vẫn giữ cái nếp phong kiến đó. Vi phạm các cấm kỵ
trong giao tiếp với người nước ngoài sẽ kéo theo sự lên án của xã hội, bị kiểm
điểm trong các cuộc họp đảng và đoàn thể, thậm chí còn bị bỏ tù. Ra nước ngoài
công dân Việt Nam cũng phải tuân thủ các chuẩn mực đạo đức trong nước. Theo họ,
thậm chí vũ ba-lê cổ điển cũng ngang với chuyện khiêu dâm. Về sau Anh kể chuyện
rằng các nhà ngoại giao khi xem ba-lê ở Nhà hát Lớn còn ngồi nhắm mắt để khỏi
phải nhìn các vũ điệu “không đứng đắn” của các vũ nữ ăn mặc hở hang.
Các bạn Việt Nam đã
giới thiệu tôi với cô gái xinh đẹp đó, nàng hóa ra là đồng hương với họ. Lê Vũ
Anh thích toán và muốn học sâu về môn này. Tất nhiên tôi đồng ý giúp nàng. Anh
làm tôi sửng sốt ngay lập tức, nàng thực sự là một quý cô trẻ tuổi, không giống
với các phụ nữ Việt Nam điển hình khác: khá cao, trắng trẻo, với đôi mắt hoàn
toàn không xếch. Và cư xử như một quý cô cành vàng lá ngọc – rất giản dị, nhưng
với một sự tôn quý khác thường. Trong nước Anh được xem là một trong các mỹ nữ
hàng đầu. Và ở đây nàng luôn được các chàng trai trẻ để ý tới.
Về sau tôi được biết
rằng trong huyết quản của Anh ngoài dòng máu Việt còn có cả dòng máu Trung Hoa.
Mẹ của nàng, Bảy Vân, một phần tư là người Trung Hoa. Ở Việt Nam người ta không
biết điều này, gia đình che dấu “mối liên hệ với Trung Quốc”. Sự thật là khi
còn thơ ấu Anh đã có một thời gian sống ở đó. Bạn gái của nàng là con gái Đặng
Tiểu Bình – bạn của cha và là nhân vật thứ hai thiên hạ sau Mao. Với Người cầm
lái vĩ đại cô bé cũng quen biết. Anh đã cho xem tấm ảnh nàng ngồi quỳ gối bên
Mao Trạch Đông.
Thời trẻ Bảy Vân là
người xinh đẹp. Lê Duẩn vì bà mà chia tay với người vợ đầu do bố mẹ cưới cho.
Ông thuộc về một gia đình có truyền thống gia trưởng mạnh mẽ. Người vợ thứ hai
xuất thân từ một gia đình trí thức, nhưng như tôi đã nhắc tới, bà không thể tự
hào về một nguồn gốc “trong sạch”. Anh là đứa con đầu tiên. Ngoài nàng ra Lê
Duẩn còn có các con gái từ cuộc hôn nhân đầu, và hai người con trai với bà Bảy
Vân. Hai trong số các con của ông –Thành, con trai và Muội, con gái – trong
thời gian đó cũng sống tại Moskva. Muội lớn tuổi hơn Anh nhiều và có nhiệm vụ
trông coi em gái. Chị ấy tốt nghiệp đại học ở Liên Xô và là nhà sinh học. Chị
sống cùng chồng và con gái một số năm ở Moskva. Nhưng tôi biết về tất cả những
điều này khá muộn về sau …
Vì Anh tôi nhận dạy
một chuyên đề không bắt buộc về toán ở Khoa Lý. Ban đầu rất đông người dự, dần
dần họ bắt đầu chán và bỏ học, cuối cùng chỉ còn hai chúng tôi. Anh cố gắng,
nàng rất có năng lực và cần cù. Hai chúng tôi bị hút vào nhau không cưỡng lại
được. Bắt đầu gặp gỡ – tại nhà tôi và tại ngôi nhà ngoại ô (đatra) ở Krasnaya
Pakhra. Cùng học, cùng nghe nhạc, nói chuyện với nhau về đủ thứ. Anh giữ phong
thái tự do hơn các bạn gái của mình nhiều và không sợ điều gì cả.
Mẹ tôi ngay lập tức
thích nàng. Nói chung, bà thích tất cả những thú đam mê của tôi. Bà mẹ đã từ
lâu mong mỏi cưới vợ cho người con trai duy nhất.
Tôi có cuộc sống riêng
tư khá phóng túng và thậm chí có cả những đứa con ngoài giá thú. Một trong số
đó – Sergey Majarov – đã gặp tai nạn, và tôi phải chịu đựng điều đó một cách
nặng nề. Serioja di cư sang phương Tây vào đầu những năm 80 cùng cha mẹ. Sống ở
Paris, thu nhận học vấn, mở hãng và làm về tin học. Lúc đầu công việc diễn ra
không thật tích cực, nhưng khi Liên Xô bắt đầu cải tổ, Sergey hiểu các vấn đề
kinh tế của đất nước và tỏ ra là một nhà quản trị tốt. Sau một vài phi vụ lớn
thì trở thành triệu phú, sở hữu một bất động sản rất hoành tráng và thậm chí có
cả salon về mode riêng. Sống thoải mái, giàu sang, không ở cùng với vợ – con
gái nhà văn Anatoli Gladinin, người đã sinh cho Sergey hai đứa con. Nó đối xử
dịu dàng với đám con của tôi. Trước khi chết ít lâu Serioja trở thành nhà sản
xuất của bộ phim “Limita” của Denis Evstingneev. Sergey bị giết hôm 22 tháng 11
năm 1994 tại căn hộ của mình ở trung tâm Paris: bị bắn bằng súng tự động qua
cánh cửa ra vào bọc thép. Cảnh sát Pháp xem đây là vụ có dính đến maphia Nga.
Như tôi biết được thì vụ phạm tội này vẫn còn chưa được phanh phui …
Trước khi gặp Anh tôi
không có ý hướng tới các mối quan hệ nghiêm túc, dường như còn muốn đợi điều
gì. Và tôi đã đợi được – tôi không có được với bất kỳ người phụ nữ nào những
tình cảm như có với nàng. Về tuổi, nàng chỉ như con gái tôi – ít hơn tôi đúng
hai mươi tuổi – nhưng chúng tôi không cảm thấy khoảng cách tuổi tác ấy. Nàng ít
kể về mình: đến từ Nam Việt Nam (Anh đã đăng ký ở sứ quán của quốc gia này để
ngụy trang, khi ấy đất nước chưa thống nhất), sống ở nông thôn trong vùng du
kích. Vào Đảng cộng sản năm 17 tuổi. Về sau tôi nói đùa: “Tôi có vợ là nữ đảng
viên cộng sản từ năm 17 tuổi”. Trên thực tế điều đó thật đáng ngạc nhiên. Ở
Việt Nam, được kết nạp vào đảng ở tuổi ấy rất hiếm, chỉ có những người có công
trạng đặc biệt.
Không loại trừ trường
hợp Anh đã giúp đỡ du kích và lập được chiến công nào đó. Nàng im lặng về việc
này. Cũng như im lặng về một số thành viên của gia đình mình. Chỉ có một lần,
khi chúng tôi đã sống cùng nhau và nàng đã cởi mở hơn rất nhiều, nàng mới buột
miệng: “Ông nội em làm quan”. Tiếng Nga của Anh khá ngộ nghĩnh. Nàng cười: ”Em
nói tiếng Nga càng kém, ở Liên Xô người ta càng đối tốt với em!”. Khó khăn nhất
với nàng không hiểu tại sao lại là cách gọi tên họ của người Nga. Tôi còn nhớ
khi cô ý tá hỏi Anh họ, tên và tên bố của các con gái chúng tôi, nàng đã trả lời
một cách rất nghiêm túc là “Tôi còn chưa học được điều này!”. Nhưng tôi lại
chạy trước mất rồi …
Khi một mình ở bên
tôi, Anh tỏ ra khiêm tốn và rất kiềm chế, nhưng tôi cảm thấy như nàng đang vật
lộn với tình cảm của mình. Một lần trong cuộc gặp ở nhà nghỉ ngoại ô, nàng đã
suýt để lạc mất lý trí. Tôi không biết cái ôm và nụ hôn sẽ kết thúc ra sao, nếu
bỗng nhiên không có tiếng chuông cửa. Người hàng xóm ghé sang, và chúng tôi nói
chuyện chừng năm phút ngoài sảnh, không hơn. Khi tôi quay lại, trong phòng không
còn ai. Anh đã nhảy qua cửa sổ – sực tỉnh khỏi cơn mê đắm và bỏ chạy.
Tôi hiểu đối với Anh
tình yêu với một người Âu là một thử thách như thế nào. Nhưng không nhận thức
được kích cỡ của các vấn đề đang đặt ra với nàng, trong đó không chỉ có các
truyền thống hàng trăm năm và các chuẩn mực về đạo đức, mà còn có các âm mưu
trong nội bộ đảng, và các quan hệ quốc tế rắc rối. Tôi hồi đó không có ngay cả
chút nghi ngờ về việc Anh là con gái của Tổng bí thư BCH trung ương Đảng Cộng
sản Việt Nam Lê Duẩn. Không thể biết được điều đó theo tên và họ của nàng. Như
về sau biết được, ở Khoa Lý ngoài một vài đồng hương chỉ có một người biết gốc
gác gia đình lãnh tụ Việt Nam của Anh – đó là Phó khoa phụ trách công tác với
người nước ngoài.
Tình yêu của chúng tôi
có thể làm hại cha của Anh và trở thành một con bài mặc cả của các đối thủ.
Đứng ngay sau lưng ông là đối thủ cạnh tranh trong nhiều năm – Trường Chinh,
tổng bí thư đảng cộng sản trước Lê Duẩn. Lê Duẩn hướng về mô hình phát triển
đất nước kiểu xô-viết. Trường Chinh – mô hình Trung Quốc. Anh cho rằng Việt Nam
sẽ chết nếu đối thủ của cha nắm được chính quyền. Đối với Liên Xô, đó cũng là
điều hết sức không mong muốn. Sau cái chết của Lê Duẩn, Trường Chinh trở thành
Tổng bí thư BCH trung ương ĐCS Việt Nam, và đã chẳng xẩy ra điều gì đáng sợ.
Cô gái tội nghiệp
không biết làm thế nào. Nàng thậm chí còn bắt đầu hẹn hò với một người Việt học
tại khoa Toán – Cơ (tôi sẽ gọi anh ấy là Vân) để quên tôi đi, mà không hiểu
rằng những khó khăn cản trở chỉ càng làm cho tình cảm bây giờ mãnh liệt thêm.
Một lần dầu sao chúng
tôi cũng được ở gần nhau. Tôi lập tức đề nghị Anh lấy tôi làm chồng.
– Chuyện này không thể được, – nàng trả lời, rất buồn bã – Giữa hai nước có một thỏa thuận không nói ra cấm việc hôn nhân giữa các công dân Việt Nam và Liên Xô.
– Anh sẽ suy nghĩ cách để vượt qua điều này.
– Không, không thể được!
– Tại sao ?!
– Em không yêu ông!
– Chuyện này không thể được, – nàng trả lời, rất buồn bã – Giữa hai nước có một thỏa thuận không nói ra cấm việc hôn nhân giữa các công dân Việt Nam và Liên Xô.
– Anh sẽ suy nghĩ cách để vượt qua điều này.
– Không, không thể được!
– Tại sao ?!
– Em không yêu ông!
Nhưng qua mắt nàng,
thì không phải thế. Tôi quyết định không vội vã đẩy nhanh sự việc, để cho Anh
có thì giờ suy nghĩ và lắng nghe tình cảm của mình. Và nàng biến mất. Trước đây
vẫn thường xảy ra chuyện như vậy, những khi Anh tự cho phép mình một điều gì đó
“riêng”, và rồi ăn năn về việc này. Sau đó mọi việc lại quay lại như trước.
Nhưng bây giờ tôi không thể tìm thấy nàng. Sắp đến kỳ nghỉ hè. Sinh viên tản đi
mọi nơi. Tôi khó nhọc đợi đến khi bắt đầu năm học mới, nhưng Anh cũng không
xuất hiện ở MGU sau ngày mồng một tháng Chín.
Tôi không chịu đựng
được nữa và gọi cho Phó khoa phụ trách sinh viên nước ngoài:
– Bà có thể cho tôi biết cô sinh viên Lê Vũ Anh đã học chuyên đề của tôi đi đâu không? Cô ấy đã đạt được thành tích khá như thế.
– Cô ấy đã đi lấy chồng, lấy một người đồng hương, cũng là sinh viên của chúng ta, và đã về nước. Chàng trai tên là Vân. Họ sẽ quay lại vào cuối tháng cùng với cha của Anh. Ông ta có cuộc gặp với Brejnev – bà ta khẽ nói.
– Bà có thể cho tôi biết cô sinh viên Lê Vũ Anh đã học chuyên đề của tôi đi đâu không? Cô ấy đã đạt được thành tích khá như thế.
– Cô ấy đã đi lấy chồng, lấy một người đồng hương, cũng là sinh viên của chúng ta, và đã về nước. Chàng trai tên là Vân. Họ sẽ quay lại vào cuối tháng cùng với cha của Anh. Ông ta có cuộc gặp với Brejnev – bà ta khẽ nói.
Tôi suýt khuỵu xuống
khi nghe điều này. Gặp Brejnev vào cuối tháng chín sẽ phải là Lê Duẩn. Các
miếng ghép hình được xếp xong một cách bất ngờ, và tôi chợt hiểu ra rất nhiều
điều lạ lùng trong các câu chuyện và trong cách cư xử của người yêu. Anh của
tôi là con gái của lãnh tụ cộng sản Việt Nam! Nhưng làm sao mà nàng có thể phản
bội tình yêu của chúng tôi ?!
Về sau Anh đã giải
thích mọi chuyện. Khi chúng tôi đã trở nên gần gũi và tôi đề nghị trao cho nàng
“cả cánh tay và trái tim”, nàng đã chịu một cú stress nặng nề và than vãn với
bạn mình là Vân. Nàng nói rằng chỉ ràng buộc với tôi về tình bạn: vâng, chuyện
đã là như vậy, ngoài ý muốn của nàng và Anh lấy làm tiếc về điều đó. Vân yêu
nàng và xin cưới ngay. Nàng bị ràng buộc vào anh ta và đồng ý, bảo rằng sẽ cố
yêu anh ấy hơn. (Anh nói đúng như vậy: “Em sẽ cố yêu anh hơn”.)
Cuộc hôn nhân này là
một cú đánh vào Lê Duẩn. Vị lãnh tụ có lẽ đã dự tính cho con gái yêu một nơi
phù hợp hơn, trong số các “hoàng tử” của các nước láng giềng cũng có những
người để ý đến nàng. Vân là một cậu chàng trí thức trẻ, một tài năng toán học,
nhưng không môn đăng hộ đối với Anh. Lê Duẩn tha thứ cho cuộc hôn nhân không
xứng này của con gái, nhưng dứt khoát không đồng ý mong muốn ở lại Việt Nam của
nàng. Anh cần phải tốt nghiệp MGU. Chỉ còn một năm nữa nàng sẽ kết thúc việc
học tại Khoa Lý. Vân cũng muốn làm nghiên cứu sinh ở Moskva. Anh buộc phải phục
tùng, với hi vọng việc nàng lấy chồng sẽ làm thay đổi mọi sự và ngăn trở việc
tiếp tục cuộc tình của chúng tôi.
Khi nàng quay lại
Moskva tôi thuyết phục nàng đến đatra – cùng với Phúc. Anh không thể từ chối,
nhưng cư xử một cách kiềm chế. Tôi cố gắng để khung cảnh được thoải mái. Nói
đùa, kể chuyện tiếu lâm, và sau đó đề nghị các cô cùng đi bơi thuyền, cho dù
bấy giờ đã là cuối thu, thời tiết không được tốt. Khi chúng tôi đến gần bờ, Phúc
quay thuyền một cách vụng về và ngã xuống nước. Tôi lôi cô ấy lên và chạy vội
đến ngôi nhà gần nhất mượn quần áo ấm. Chủ nhà đưa cho mấy bộ đồ sưởi để chúng
tôi ủ ấm cho Phúc. Tôi bế cô ấy về đatra, xoa cồn, cho uống rượu ngọt. Phúc ấm
lên và chìm vào giấc ngủ. Còn tôi và Anh, chúng tôi không còn sức để xem nhau
chỉ là bạn thêm nữa. Nàng thú nhận rằng muốn sống cùng tôi, nhưng không tin là
điều này có thể được.
– Mấy năm trước chính
quyền đã không cho phép con gái một vị bộ trưởng cưới con trai thủ tướng một
nước châu Âu. Đôi trẻ đã tự tử. Những chuyện như vậy từng xảy ra nhiều. Anh
không tưởng tượng được là có bao nhiêu người đã thiệt thân vì cái truyền thống
này đâu!
– Mọi việc của chúng ta sẽ tốt! Chúng ta sẽ cưới nhau! – tôi an ủi Anh.
– Mọi việc của chúng ta sẽ tốt! Chúng ta sẽ cưới nhau! – tôi an ủi Anh.
Tất nhiên chúng tôi
không phô trương quan hệ của mình để người ta không xử lý Anh, hoặc tệ hại hơn
– bắt nàng về nước. Thông thường các mối tình Xô-Việt được Sứ quán biết một
cách nhanh chóng. Các đôi uyên ương bị các đồng bào “gõ cửa” cảnh báo. Chúng
tôi giữ kín chuyện được gần một năm. Bằng chứng là không thấy có ai theo dõi
“các trẻ” Việt Nam, ít nhất là không thường xuyên có chuyện đó. Về sau Anh có
thai và không hiểu sao giấu tôi. Nàng đã sơ xuất, chắc vậy, dẫn đến việc sẩy
thai. Tôi đi cùng nàng đến bệnh viện và vô cùng hoảng sợ rằng mọi chuyện sẽ vỡ
lở và người ta sẽ bắt Anh đi. Tôi còn lo sợ hơn cho sức khỏe của nàng. Mặc họ
đưa nàng đi, miễn là mọi chuyện đối với nàng được tốt đẹp. Lần ấy mọi chuyện
trót lọt.
***
Sau khi ra viện người
ta chuyển Anh về Pushkino, đến an dưỡng đường đặt trong một nhà thờ. Ở đấy nàng
có một địa vị đặc biệt, tất nhiên rồi, người ta xếp nàng ăn tại phòng ăn dành
cho những nhân vật danh giá. Các cô phục vụ nâng cao khay của nàng khi đi qua
phòng lớn, còn những cư dân đang nghỉ dưỡng cố liếc mắt để xem người ta chăm
sóc công chúa Việt Nam thế nào. Anh đau khổ với các quy cách xô-viết này, nhưng
buộc phải sống hòa thuận với chúng.
Ở Pushkino Anh cảm
thấy buồn chán, nàng bắt đầu đề nghị tôi đến thăm. Tôi từ chối mãi, bảo rằng sợ
họ bắt được, nhưng rồi cũng đầu hàng và khuất phục. Tôi đến thăm nàng, mang
theo con chó fox, và thu xếp để ở bên cạnh an dưỡng đường. Trong một lần hẹn hò
trong rừng chúng tôi đã chạm mặt một nhân viên an ninh. Anh ta ngồi trong bụi
cây, và bị con chó của tôi phát hiện.
– Anh theo dõi tất cả
hay chỉ chúng tôi?
– Theo dõi tất cả, – anh ta an ủi. – Chỗ này là Gestapo đấy.
– Theo dõi tất cả, – anh ta an ủi. – Chỗ này là Gestapo đấy.
Thế là mọi chuyện bại
lộ, hoàn toàn ngẫu nhiên. Các cơ quan tìm hiểu xem tôi là ai, và báo cáo với Lê
Duẩn rằng con gái ông đang yêu một nhà vật lý xô-viết. Một cuộc họp gia đình
được triệu tập để phán xét hành tung của Anh. Nhưng những người ruột thịt e
ngại nàng, vì nàng tỏ ra rất dũng cảm và độc lập. Thậm chí phê bình cả cha.
Theo tôi thì Anh là người cộng sản lớn, lớn hơn chính Lê Duẩn.
Ban đầu họ quyết định
hạn chế việc xử lý trong phạm vi hẹp – các bạn bè của gia đình đang ở Moskva.
Họ mời Anh đến Nhà hát Lớn xem vở ba-lê “Anna Karenina”. Điều đó không phải
ngẫu nhiên. Họ muốn nhắc nhở Anh nghĩa vụ đối với gia đình, lấy nữ nhân vật của
Tolstoi làm “đại sứ thiện nguyện”: “Thấy cuộc đời người đàn bà phụ bạc chồng
mình kết thúc thế nào chứ?”. Anh cố nén cười.
Lê Duẩn không thể sử
dụng bạo lực và chuyển cô con gái yêu đi nơi khác. Cuối cùng nàng vẫn giữ cuộc
hôn nhân và cần phải sống cùng chồng ở Moskva. Mọi chuyện yên ắng dần sau một
thời gian, nhưng không được phép mềm yếu, cần phải đăng ký cuộc hôn nhân của chúng
tôi càng nhanh càng tốt.
Vân không muốn ly hôn.
Có thể câu chuyện không chỉ phụ thuộc vào tình cảm của anh ấy, mà còn vì quyền
lợi của người cha, mà sự nghiệp của ông ta sau đám cưới của con trai lên như
diều gặp gió. Tôi đề nghi Anh thể hiện sự thông minh và tỏ ra ngoại giao, cố
gắng thương lượng với chồng, nhưng nàng không muốn làm chuyện khôn khéo. Kết
quả là quan hệ của nàng với Vân trở nên căng thẳng. Nhưng khi Anh lại mang
thai, thì mọi chuyện đã đến hạn. Nàng buộc phải hành động để khỏi bị rơi vào
tình cảnh nhập nhằng: nếu khi sinh đứa con của chúng tôi nàng vẫn còn là vợ
Vân, phía Việt Nam có thể áp đặt quyền của họ đối với cháu.
Nàng hứa với Vân là ở
Việt Nam sẽ không ai biết về việc họ ly hôn: “Em sẽ giữ bí mật chuyện này, và
chúng ta vẫn sẽ là bạn. Chính anh đã nói rằng anh yêu em. Không lẽ anh muốn em
sẽ phải căm thù anh?”. Chàng trai đầu hàng. Anh ấy vẫn yêu Anh như trước. Họ
làm thủ tục ly hôn tại Văn phòng ZAGS1 cho người nước ngoài ở Moskva, nhưng như
một vụ ly hôn của những người Việt Nam bình thường và không thông báo gì cho Lê
Duẩn. Cũng không ai nghĩ đến việc thông báo cho Sứ quán Việt Nam. Vân chịu đựng
vụ chia ly rất nặng nề, thậm chí phải vào viện tâm thần.
Phần 2
Chúng tôi giấu việc
Anh mang thai để không ai ngăn cản nàng sinh nở và đăng ký cho đứa bé tại Liên
Xô. Trường đại học thu xếp cử nàng đi công tác vài tháng đến một trường đại học
ở Kiev và giúp đỡ gọi cho chị Muội “từ Kiev” (Anh giữ liên lạc với gia đình
thông qua chị), và gửi thư từ cho gia đình với các dấu bưu điện ở Kiev, để đánh
lạc hướng mọi người. Suốt thời gian mang thai Anh sống với tôi ở đatra, và lánh
mặt khi có ai đó ghé thăm.
Trong thời kỳ trì trệ2
các cuộc hôn nhân của công dân Moskva và vùng Moskva với các công dân nước
ngoài chỉ được tiến hành ở hai Văn phòng ZAGS – một ở Moskva, một ở Zagorsk –
có lẽ để thuân tiện cho cho việc kiểm soát của KGB. Chúng tôi không có việc gì
phải làm với hai cơ quan này. Theo luật pháp hồi ấy khi ở một điểm dân cư nào
đó không có Văn phòng ZAGS thì có thể làm đăng ký hôn nhân tại Xô viết đại biểu
địa phương. Tôi quyết định lợi dụng việc này và đăng ký kết hôn ở Troitsk. Ở
thị trấn Viện hàn lâm này tôi có nhiều bạn bè trong tất cả các viện. Tất nhiên
nếu họ biết được ai là cô dâu thì chưa chắc đã dám giúp cho đám cưới của chúng
tôi. Đành phải láu cá, đánh lừa, thậm chí làm giả cả giấy phép đồng ý cho kết
hôn của Sứ quán Việt Nam. Điều quan trọng nhất là tôi phải có giấy chứng nhận
cư trú tin cậy ở Troitsk. Cho dù theo luật về hôn nhân thì điều này không bắt
buộc.
Vào những ngày này tôi
xây dựng tại đatra một cái gara, rất hoành tráng, như phần nối dài của ngôi
nhà. Một trong các bức tường của nó có hình bán nguyệt.
Các cửa sổ phải làm
khá hẹp và kéo dài, trông như các lỗ châu mai, tôi còn nẹp thêm các thanh thép.
Cửa vào căn phòng này bọc thép. Thành thử trông cứ như một pháo đài. Và nó về
sau đã hoàn thành cái chức năng này của mình.
Theo luật Liên Xô,
muốn xây gara thì phải là công dân địa phương. Tôi đến gặp trưởng công an
Troitsk.
– Tôi muốn đăng ký (hộ khẩu) ở đatra để xây cái gara, có được không?
– Hoàn toàn được, anh đến chỗ mình ở trong Moskva xin chuyển đăng ký về đây, rồi nạp cho phòng hộ chiếu của chúng tôi.
– Tôi muốn đăng ký (hộ khẩu) ở đatra để xây cái gara, có được không?
– Hoàn toàn được, anh đến chỗ mình ở trong Moskva xin chuyển đăng ký về đây, rồi nạp cho phòng hộ chiếu của chúng tôi.
Tôi làm giấy chuyển
đăng ký, nhưng phụ trách phòng hộ chiếu yêu cầu phải có giấy phép của chủ tịch
Ủy ban hành chính của Troitsk, một người mà tôi có quan hệ rất tốt. Bà này đang
sửa soạn đi nghỉ, do vậy bỏ qua nhiều chi tiết trong đơn của tôi. Tôi bèn lập
tức đề nghị được phép đăng ký kết hôn ngay sau khi đăng ký (hộ khẩu). “Chúng
tôi không thể đợi được. Cô dâu có bầu rồi, tôi có giấy xác nhận khám thai đây”.
Bà Chủ tịch bèn ghi: “Cho phép đăng ký hôn nhân ngay sau khi Ủy ban có quyết
định đăng ký hộ khẩu”. Và lên đường đi nghỉ.
Với các giấy tờ đó tôi
đến gặp vị đại biểu phụ trách đăng ký kết hôn, là “người của mình”, thú thật
rằng sẽ cưới một cô gái ngoại quốc, nhưng buộc phải giấu chuyện này, nếu không
sẽ bị đuổi khỏi Viện NC mật đang làm. Anh này hứa sẽ thu xếp, giữ bí mật và nói
bà thư ký ủy ban, một phụ nữ tốt bụng đẫy đà, xử lý cho. Tôi mừng rỡ, nhưng đã
xảy ra một chuyện không lường trước. Trước hôm đăng ký vài ngày, họ chuyển bà
thư ký đi, đưa về thay là một cô bé làm ở Quận đoàn komsomolsk Podolsk, một
nhân vật cực kỳ tích cực. Tôi hoảng sợ rằng cô ta sẽ làm hỏng cuộc hôn nhân của
mình.
Tôi cầu cứu bạn bè:
cần vô hiệu hóa một cô gái, làm quen, quyến rũ, và đưa cô ta đi một ngày, để cô
ấy phải bàn giao việc lại cho người phó. Tại sao phải làm vậy, tất nhiên tôi
không nói. Một nhà khoa học trẻ – đẹp trai và dại gái, nhận lời giúp. Hôm sau
chàng gọi điện đến: “Thứ bảy cô ấy sẽ vắng mặt. Đã xin nghỉ. Chỉ có điều phải
kiếm cho chúng tôi vé xem buổi hòa nhạc nào thật hấp dẫn”. Chúng tôi kiếm cho
họ vé buổi biểu diễn jazz Đức.
Người phó không gây
thất vọng, làm đám cưới cho chúng tôi đúng như đã hứa, “không một tiếng ồn, không
một hạt bụi”. Nhưng tôi, cho đến giây phút cuối cùng, vẫn sợ nhỡ có điều gì
không hay xảy ra. Bulat Okudjava3 đề nghị: “Nếu có gì cản trở, gọi cho mình.
Mình sẽ huy động các phóng viên ngoại quốc đến, và gây ầm ĩ đến mức họ không
tưởng tượng ra được đâu”. Tôi biết Okudjava từ những năm thơ ấu, các bà mẹ của
chúng tôi như hai chị em. Tôi đã sống hồi nhỏ tại gia đình Bulat, cả nửa năm
tại căn hộ của anh trên Arbat. Vì sao thì không nhớ rõ.
Đó là năm 1937, một
thời kỳ u ám. Nhiều người phải thay đổi chỗ ở, ẩn náu để tránh bị bắt bớ. Người
ta vừa bắt đi cha của Bulat – ông Saliko. Mẹ tôi li dị với cha và lấy Boris
Phedorovich Porsnev, một nhà sử học và triết học xuất chúng. Cha dượng đóng một
vai trò rất lớn trong đời tôi. Tôi rất yêu quý ông. Có một thời gian tôi được
mẹ của Bulat – Askhen Stepanova và bà tôi, Maria Bartanova, nuôi dưỡng. Askhen
sau này luôn giúp đỡ chúng tôi, bà cũng dự đám cưới của tôi với Anh.
Tiệc mừng được tổ chức
ở đatra. Chỉ mời những bạn bè thân nhất và người nhà. Mẹ tôi tặng cô dâu chiếc
vòng đính kim cương của mình. Một chiếc vòng rất tinh xảo, “trí thức”, nhưng
Anh ngại mang nó. Nàng là một cô gái khiêm tốn. Còn một món quà nữa của mẹ – một
chuỗi hạt trai lớn có hình thù không đều đặn – mà Anh thường đeo dấu dưới áo.
Hôn thú được hoàn
thành nhanh chóng đến ngạc nhiên, nhưng giấy đăng ký thì là cả một câu chuyện
dài. Đầu tiên bà phụ trách hộ chiếu ngần ngại. Bà này thông báo rằng không có quyền
cấp đăng ký, đó là quyết định của chủ tịch ủy ban, và chuyển hồ sơ về Moskva,
đến Ban Nội vụ vùng. Ở đó họ dồn tôi chạy vòng quanh. Tôi phải đợi rất lâu tại
cửa của các văn phòng đủ loại, nhưng tất cả đều vô ích. Cô em họ của Okudjava
đã giúp tôi. Người phụ nữ kỳ diệu này, mà tôi chưa hề gặp, học cùng với phó chủ
tịch Ban Nội vụ vùng Moskva. Ông ta cuối cùng ký giấy phép cho tôi đăng ký ở
ngoại ô Moskva.
Trong thời xô-viết mọi
việc được làm theo các mối quen biết. Tôi và Anh được đưa vào một nhà hộ sinh
mới mở ở Moskva theo sự giới thiệu của những người quen của tôi, chẳng cần giấy
tờ gì hết. Bác sĩ đỡ đẻ, là một nhà phẫu thuật nổi tiếng, không biết nàng là
ai. Tôi nói rằng chúng tôi là tình nhân và muốn đánh lừa người chồng ghen
tuông, Anh đã phản bội anh ta trong lúc anh này đi công tác dài ngày. Bảy tháng
trước anh chồng nghỉ phép về Moskva, sau đó lại ra đi. Vì vậy chúng tôi cần một
giấy chứng sinh rằng em bé được sinh ra mới bảy tháng tuổi.
Trên thực tế tờ giấy
này là một bảo chứng để tránh những khiếu nại có thể từ phía Việt Nam. Anh làm
thủ tục ly hôn sau khi có thai được hai tháng, và nếu muốn có thể công bố Vân
là cha đứa bé. Hồi đó còn chưa biết đến các xét nghiệm ADN. Bác sĩ sản làm các
thứ giấy tờ một cách vô tư. Ông ta bị Anh quyến rũ. Và tôi rất biết ơn ông ấy,
có lẽ vậy.
Anh sinh con gái ngày
31 tháng Mười năm 1977, chúng tôi đặt tên cho bé là Elena để ghi nhớ Liên – bạn
gái thân thiết của Anh, là con gái vị bộ trưởng tư pháp, người đã giúp đỡ chúng
tôi rất nhiều, nói riêng trong việc quyết định đám cưới “chui”. Chúng tôi làm
giấy khai sinh ngay cho cháu ở Troitsk, và chỉ sau đó mới xem là hoàn thành
“chương trình minimum”4.
Trước cuộc sinh nở ít
lâu Lê Duẩn đến Moskva. Ông không thể gặp Anh ngay. Điều này làm ông giận dữ.
Con gái ở đâu? Thường thì các nhân viên Vụ Quốc tế BCH Trung ương (TƯ) ĐCSLX
đưa Anh đến vào ngày cha cô đến nơi. Nhưng lần này họ không thể tìm thấy cô –
không ở Kiev, nơi cô đến công tác chính thức, không ở Moskva. Người quản lý
giải thích là cô ấy ở với Maslov đâu đó. Một tuần sau, khi Anh và con gái ra
khỏi nhà hộ sinh, nàng ngay lập tức tự đi gặp Lê Duẩn để kể hết mọi chuyện. Tôi
đã cố ngăn cản, nhưng nàng không nghe.
Anh gặp cha tại nhà
khách của chính phủ trên Đồi Lenin. Lê Duẩn bắt đầu thuyết phục con gái trở về
nhà để làm thủ tục ly dị với Vân, điều mà nàng đã yêu cầu trước kia. Nhưng nàng
nói đã chia tay anh từ lâu và đã đi lấy chồng. Lê Duẩn đỏ mặt lên vì giận dữ và
bắt đầu la hét, rằng cái dòng máu Trung Hoa tệ hại mà mẹ nàng truyền cho có lỗi
trong mọi chuyện. Anh vô cùng phẫn nộ về chuyện này, nàng không chịu đựng được
sự phân biệt chủng tộc. Nhưng nàng không ngăn cha lại, chỉ quay ra và bỏ đi.
Khi đã ở ngoài phố
nàng đi đến bến xe công cộng, phía sau một chiếc “Vonga” đen chạy theo, cách
một khoảng không xa. Anh bước gấp. Lái xe ngay lập tức nhấn ga. Nàng bỏ chạy –
và “Vonga” tăng tốc. Không biết câu chuyện sẽ ra sao nếu Anh không kịp nhảy lên
chiếc trolleybus vừa đi tới. Nàng về đến nhà nước mắt đầm đìa. Nàng kể đã hoảng
sợ ra sao khi thấy chiếc xe bắt đầu đuổi theo mình:
– Em nghĩ họ sẽ bắt mình bây giờ!
– Em đã nói là cha em không làm việc này mà.
– Nhưng hôm nay em hiểu ra rằng ông đặt quyền lợi chung cao hơn quyền lợi riêng. Nghĩa là số phận em đã định.
– Em nghĩ họ sẽ bắt mình bây giờ!
– Em đã nói là cha em không làm việc này mà.
– Nhưng hôm nay em hiểu ra rằng ông đặt quyền lợi chung cao hơn quyền lợi riêng. Nghĩa là số phận em đã định.
Tôi an ủi nàng, còn
nàng bật khóc và khẳng định: “Em sẽ chết! Sẽ chết!”
Hôm sau Anh gọi điện
cho chị Muội. Chị ấy kể rằng cha rất đau khổ vì chuyện này, nên đã nổi đóa. Ông
suốt đêm không ngủ được và muốn làm lành. Anh trả lời: “Tốt nhất hãy chúc mừng
chúng em. Chúng em vừa sinh con gái”. Chị không tin, cho rằng Anh bịa ra chuyện
này để cha thừa nhận cuộc hôn nhân của nàng. Hai chị em thỏa thuận sẽ gặp nhau
tại nhà tôi và cùng đến gặp cha. Khi nhìn thấy Lena, Muội bật khóc và bảo Anh ở
nhà. Tự chị ấy sẽ đi và kể mọi chuyện. Người cha đã bị chấn động khi biết tin
về đứa cháu.
Lê Duẩn trong một thời
gian dài không thể yên được với việc con gái ông đã không nghe lời, vi phạm
luật lệ và lấy chồng nước ngoài. Ông gọi cho Suslov5, là người ông quen biết
gần gũi, đề nghị giải thích giùm xem cái gì đã gắn bó Anh với tôi – sự say mê
giây lát hay tình yêu thực sự. KGB sau đó đã xếp đặt một “chuyên gia tình yêu”
theo dõi chúng tôi. Anh này bí mật đi vòng quanh đatra nơi chúng tôi đang sống,
quan sát, nghe ngóng và buộc phải đưa ra kết luận: đó là tình yêu.
Người cha không tha
thứ cho con gái. Người ta kể cho tôi rằng ở nhà Lê Duẩn đã cấm nói đến Anh,
ngay cả đến tên cũng không được nhắc đến. Nhưng các món quà thời trẻ con của
nàng vẫn nằm trên bàn viết của ông. Khi một món đồ nào bị mất, Lê Duẩn liền gây
sự. Nghĩa là ông vẫn chưa hết yêu con gái …
Anh thay đổi rất nhiều
sau khi sinh Lena. Trước đấy nàng là một người dũng cảm, độc lập, còn bây giờ
lúc nào cũng run rẩy vì sợ hãi. Lúc nào cũng chờ đợi có người tấn công, bắt
cóc, sợ những chiếc xe màu đen và những người đồng bào của mình. Nàng nói tốt
nhất không gặp họ, họ sẽ lôi đến cuộc họp và kiểm điểm. Những người ruột thịt
dè bỉu nàng, gọi nàng là đồ phản bội. Họ thường xuyên gọi điện và gửi đến những
bức thư đầy giận dữ. Anh bị đè bẹp, cho rằng nàng sẽ bị trừng phạt vì tội lỗi
đáng sợ mình gây ra.
Trước đây Anh không
thích ngồi lắm trong căn phòng có các lỗ châu mai, còn bây giờ nàng suốt ngày
ngồi lì trong đó với Lena, mỗi khi tôi có việc phải trở về Moskva. Nàng cầm
theo mình khẩu súng săn của tôi. Anh nói căn phòng này là nơi an toàn nhất ở
đatra. Nó không bị bắn từ hướng ngoài phố, nhưng nổ súng từ bên trong rất thuận
tiện. Xem ra nàng đang nhớ lại tuổi trẻ du kích của mình.
Một lần nàng làm tôi
sợ gần chết. Nàng đi trốn, cùng với Lena. Tôi trở về đatra, ở đó không thấy một
ai. Tôi chút nữa thì lên cơn đau tim, nghĩ họ đã bắt hai mẹ con đi rồi. Nàng đi
ra và phá lên cười.
Không biết từ đâu có
cuộc nói chuyện với một anh lính trong đội xây dựng. Anh ta muốn bán cho tôi
một khẩu súng lục dùng bắn các chốt vào bê-tông. Tôi hỏi, với khoảng cách nào.
Anh lính tỏ ra quan tâm: “Ông muốn bắn từ xa à? Tôi có thể bán súng tự động, cả
đạn nữa”. Tất nhiên tôi từ chối. Khi tôi vừa cười vừa kể lại cho Anh nghe, nàng
bất ngờ nhận xét:
– Thì sao, lý ra phải mua.
– Em điên à? Có thể vào tù đấy.
– Nhưng em sẽ yên tâm hơn. Anh không hiểu chứ, cha có thể làm tất cả. Hôn nhân của chúng ta đã phá hủy uy tín của ông ấy trong đảng và các đối thủ của Lê Duẩn có lợi. Nếu ông ấy phải rời chức vụ, đất nước sẽ chết.
– Ông ấy yêu em và sẽ không phá hạnh phúc của em.
– Yêu, và em cũng rất yêu cha. Nhưng lợi ích quốc gia quan trọng hơn. Em luôn biết mình đi đâu. Khi chưa có Lena, em không sợ, còn bây giờ em thấy sợ lắm. Một mình anh không xoay sở nổi với con.
– Thì sao, lý ra phải mua.
– Em điên à? Có thể vào tù đấy.
– Nhưng em sẽ yên tâm hơn. Anh không hiểu chứ, cha có thể làm tất cả. Hôn nhân của chúng ta đã phá hủy uy tín của ông ấy trong đảng và các đối thủ của Lê Duẩn có lợi. Nếu ông ấy phải rời chức vụ, đất nước sẽ chết.
– Ông ấy yêu em và sẽ không phá hạnh phúc của em.
– Yêu, và em cũng rất yêu cha. Nhưng lợi ích quốc gia quan trọng hơn. Em luôn biết mình đi đâu. Khi chưa có Lena, em không sợ, còn bây giờ em thấy sợ lắm. Một mình anh không xoay sở nổi với con.
Chẳng bao lâu cô bé bị
ốm, cần phải đi viện. Trước khi vào viện với con, Anh chuyển cho tôi bản tuyên
bố chính thức: “Nếu người ta đem tôi đi, một mình hay cùng con gái, và đưa về
Sứ quán Việt Nam, xin biết rằng đó là một hành động bạo lực, chống lại ý chí
của tôi, cho dù những người thân hay sứ quán có nói gì. Tôi muốn sống với chồng
tôi là Victor Maslov ở Liên Xô và muốn rằng ông sẽ là người nuôi dạy con gái
chúng tôi và truyền dạy cho cháu văn hóa Nga”. Tôi đã cất tờ giấy vào nơi an
toàn.
Phần lớn thời gian
chúng tôi sống với nhau ở đatra và gần như không rời nhau. Tôi dạy ít hơn, cố
gắng làm việc tại nhà. Hàng đêm, đôi lúc nhìn vợ ngủ tôi nghĩ: “Trời ơi, làm
sao tôi được hạnh phúc thế này? Tôi đâu có xứng”. Tôi dường như cảm thấy thời
gian dành cho chúng tôi thật ít …
Lúc đầu tôi sợ rằng
Anh sẽ buồn nhớ gia đình và quê hương. Một lần bạn tôi, viện sỹ hàn lâm
Mishenko hỏi nàng về điều đó. “Tôi buồn chỉ khi nhà có khách” – Anh trả lời với
sự thẳng thắn vốn có của nàng. Nàng không thích hội hè ầm ĩ, các cuộc rượu phè
phỡn. Tôi nhận thấy Anh khó chịu với sự vui sướng của những đám say rượu, cho
dù nàng không thể hiện sự không hài lòng của mình, và dần dần bỏ rượu. Còn nàng
nhìn chung không uống rượu.
Sống với Anh tôi đã
thay đổi, trẻ ra có lẽ đến mười lăm tuổi. Chưa bao giờ tôi làm việc hiệu quả
đến như vậy. Chúng tôi hầu như không đi đâu (nhân viên Vụ Quốc tế của BCH TƯ
ĐCS LX không khuyên chúng tôi xuất hiện ở những chỗ công cộng), nhưng chúng tôi
không cảm thấy mình bị xa cách. Các bạn và chị gái vẫn đến thăm Anh. Nàng cũng
vào Moskva, đến trường đại học, kết thúc NCS một cách khôn khéo. Anh có năng
lực làm việc hơn tôi nhiều, và có lẽ sẽ làm khoa học nếu mọi việc đã không diễn
ra khác đi. Nàng đã kịp bảo vệ luận án và trở thành PTS khoa học toán – lý.
Tôi còn nhớ có một lần
đi nghe Vưsotsky6 biểu diễn tại trường MIEM. Chúng tôi ngồi khá xa ở hàng sau,
nhưng sau khi biểu diễn nghệ sỹ lập tức đến gặp Anh. Anh ấy đã chú ý đến nàng
khi đang hát, và luôn ngoái nhìn nàng. Anh ngạc nhiên, nghĩ rằng nghệ sỹ nhầm
nàng với ai đó. Còn Vưsotsky thì sôi nổi khen ngợi, đề nghị tiếp tục gặp gỡ với
nàng, nói chung cư xử cứ như không có tôi ngồi cạnh. Tôi cố gắng kéo anh ngồi
xuống. Khi anh hỏi Anh có hiểu hết anh hát gì không, tôi đã trả lời thay:
– Này, có chồng cô ấy đây kia mà. Tôi có thể giải thích. Nói chung chúng ta gần như là hàng xóm với nhau ở đatra mà. Anh ghé chơi nhé, chúng tôi rất vui được đón.
– Tôi ở ngoài đó không thường xuyên – Vưsotsky chợt buồn – đấy là Maria thích đatra, tôi thì không thích lắm. Với lại không có thì giờ.
– Này, có chồng cô ấy đây kia mà. Tôi có thể giải thích. Nói chung chúng ta gần như là hàng xóm với nhau ở đatra mà. Anh ghé chơi nhé, chúng tôi rất vui được đón.
– Tôi ở ngoài đó không thường xuyên – Vưsotsky chợt buồn – đấy là Maria thích đatra, tôi thì không thích lắm. Với lại không có thì giờ.
Cuộc gặp gỡ của chúng
tôi với Vưsotsky xảy ra trước khi anh ấy mất không lâu. Anh ấy trông mệt mỏi và
không được khỏe. Nhưng cố tỏ ra trẻ trung trước người đẹp Việt Nam. Nàng không
hiểu lý do sự chú ý của anh. Khi rời buổi biểu diễn, nàng hỏi:
– Anh ấy muốn gì thế?
– Anh ấy thích em – tôi trả lời. – Nhìn thấy người đẹp và xù lông xù cánh!
– Anh ấy muốn gì thế?
– Anh ấy thích em – tôi trả lời. – Nhìn thấy người đẹp và xù lông xù cánh!
Tôi tự hào vì Vưsotski
để ý đến Anh. Tôi thấy thật dễ chịu khi thấy những ánh nhìn thán phục hướng về
phía nàng. Nàng không thích lôi kéo sự chú ý, nhưng có thể làm việc đó một cách
rất hiệu quả. Nàng biết ăn mặc, tiếp khách. Đôi lúc tôi cảm thấy tiếc rằng đã
không thể cho nàng những điều nàng xứng đáng được hưởng. Trước khi đến Liên Xô
Anh đã sống một cuộc sống hoàn toàn khác, nàng thường đi cùng cha ra nước
ngoài, ở đó họ được đón tiếp ở cấp cao nhất.
Và ngay ở Việt Nam,
chỗ Lê Duẩn cũng có nơi ở rộng lớn với bao nhiêu người phục vụ. Nhưng Anh không
than phiền và, theo tôi, không đau khổ vì thiếu đi những tiện nghi quen thuộc,
nàng tự thu dọn, tự nấu ăn. Tôi vẫn dùng một cái máy giặt ZVM do nhà máy mang
tên Vladimir Ilich sản xuất. Nó ồn khủng khiếp và thường xuyên chảy nước, có
đến cả chục lần chúng tôi làm ướt nhà hàng xóm tại căn hộ Moskva. Khi có đứa
con gái thứ hai Anh phải xoay xở vất vả hơn, chúng tôi đã thuê một người giúp
việc nhà và bảo mẫu.
Ba mươi tuổi, mẹ của
hai đứa trẻ, Anh trông như gái mười tám. Một lần tôi chịu đựng một cơn ghen vô
cớ. Chúng tôi đứng xếp hàng trong cửa hiệu. Trước mặt chúng tôi là một chàng
trai trẻ khá cao. Một trang nam tử. Liếc nhìn anh ta, tôi cảm thấy nhói trong
tim: Anh bây giờ sẽ nhìn anh ta, so sánh với tôi, và rút ra kết luận … Nhưng
nàng không mảy may để ý đến chàng đẹp trai. Lúc ra ngoài phố, tôi hỏi:
– Em có thấy anh chàng đẹp trai đứng trước chúng mình không? Đúng là một Alain Delon.
– Thế ư? – Anh ngạc nhiên. – Em không để ý.
– Em có thấy anh chàng đẹp trai đứng trước chúng mình không? Đúng là một Alain Delon.
– Thế ư? – Anh ngạc nhiên. – Em không để ý.
Muội nói với nàng:
– Sao em lại lấy Maslov? Ông ấy già rồi! Xem kìa, xung quanh bao nhiêu là đàn ông trẻ trung thú vị!
– Với em chẳng có ai khác tồn tại cả. – Anh trả lời.
– Sao em lại lấy Maslov? Ông ấy già rồi! Xem kìa, xung quanh bao nhiêu là đàn ông trẻ trung thú vị!
– Với em chẳng có ai khác tồn tại cả. – Anh trả lời.
Tatiana, con gái thứ
hai của chúng tôi, sinh vào năm 1979. Sau lần này quan hệ của Anh với cha mẹ
tốt lên. Có vẻ họ đã hiểu rằng mọi việc đối với con gái họ rất nghiêm túc, và
ngừng các cuộc tấn công. Thậm chí họ còn xin Anh tha thứ, tất cả, trừ người cha.
Mẹ nàng, bà Bảy Vân, đến Moskva và vẫn đến thăm chúng tôi – cả ở đatra, cả ở
căn hộ Moskva trên phố Dmitri Ulianov.
Nhờ mối tình của chúng
tôi đã xảy ra những thay đổi quan trọng không chỉ trong cuộc sống của gia đình
Lê Duẩn, mà còn trong cả nước. Ở Việt Nam đã thông qua luật cho phép kết hôn
với người nước ngoài. Một bạn gái, người đã yêu một chàng trai Đông Đức, ngay
lập tức gọi điện cho Anh: “Mày thật đúng là anh hùng! Hàng nghìn người sẽ cầu
nguyện cho mày! Lạy trời cho mày được hạnh phúc!”
***
Sau khi hòa giải với
gia đình Anh quyết định giới thiệu với cha cháu gái lớn. Khi Lê Duẩn đến Moskva
lần sau đó, nàng đem theo Lena đến gặp ông. Ông ngay lập tức yêu mến cháu. Ông
đề nghị để Anh và cháu ở lại cùng ông cho đến khi ông về nước. Lúc đầu cháu bé
còn lạ, nhưng dần dần quyến luyến với ông ngoại. Ông chủ ý dấu tất cả chuối
trong nhà để tự mình đãi Lena – mong chiếm được cảm tình của đứa cháu.
Lê Duẩn luôn yêu cầu
đưa Lena đến gặp ông mỗi lần đến Moskva. Còn gặp tôi thì dứt khoát không muốn.
Còn nhớ tôi đưa Anh và con gái đến thăm mẹ vợ ở cái đatra cũ của Khrusov ở
Rublebka và phải đợi trong xe, trong khi các cháu đang ở bên ông. Lê Duẩn đưa
Lena và Anh đi xem xiếc rồi đưa họ đi theo dự lễ khai mạc Olympic Moskva. Con
bé lên cơn đỏng đảnh đúng lúc long trọng nhất, kêu to: “Mẹ ơi, con muốn đi
đái!”
Lần khác, trong lúc ăn
trưa ngồi cạnh Lê Duẩn, đúng lúc đang nói chuyện về bắt đầu chiến tranh chống
chế độ Khmer đỏ ở Campuchia, Lena bỗng nhiên hỏi: “Ông ơi, thế ông không làm
gãy răng mình chứ?”
Không biết có sự liên
tưởng nào xuất hiện trong đầu con bé, để đúng lúc nói chuyện gay cấn nhất lại
hỏi như vậy? Ở nhà chúng tôi cũng trao đổi về cuộc chiến tranh với chế độ
Polpot – Ieng Sari. Có thể Lena nhớ lại câu mà tôi đã nói khi nào đó? Anh có ý
nghĩ khá tốt về Ieng Sary, nhân vật thứ hai của chế độ ở Campuchia. Có thể
trong cuộc nói chuyện ở buổi tiếp khách Việt Nam đó đã vang lên cái tên này, và
gợi lại sự liên tưởng nơi con bé? Người phiên dịch hiểu câu hỏi theo nghĩa
bóng, lờ đi, nhưng cố gắng truyền đạt tối đa ý nghĩa của câu hỏi. Lê Duẩn không
hề bối rối. Ông cắn chặt hàm răng chắc khỏe của mình và nhe ra với Lena. Tình
huống được giải tỏa.
Anh cũng rất trực tính
và tiết lộ các “bí mật” xô-viết cho cha một cách đơn giản. Hơn nữa, ông ấy cũng
biết cách để hỏi. Một hôm người cha nói rằng theo lời Brejnev đất nước vừa thu
hoạch một vụ bông kỷ lục. “Vậy mà vải trải giường nhà con thủng hết rồi”, Anh
nhận xét. Ngay ngày hôm sau cán bộ phân ban Việt Nam trong Ban quốc tế của BCH
TƯ ĐCSLX dẫn Anh đến gian hàng số 200 nổi tiếng của GUM, nơi chỉ bán cho các
khách hàng chọn lọc. Thế là chúng tôi có đồ trải giường mới.
Anh không muốn lợi
dụng sự ưu đãi, nhưng dù sao vẫn mua đồ ở gian hàng cấm này của GUM, và tôi
thường nhận được các đơn hàng mà nàng đặt. Nàng không nhận của cha dù một xu
nhỏ, ngay cả khi học ở MGU. Chính quyền chúng ta đề nghị cấp cho nàng một căn
hộ rộng rãi ngay trung tâm Moskva, nhưng nàng từ chối. Chỉ nhận một căn hộ ba
phòng bình thường trong một tòa nhà lắp ghép ở Beliaevo. Để phòng khi nhỡ có
việc chúng tôi đột ngột phải chia tay, thì vẫn có chỗ ở và làm việc.
Nhưng chúng tôi sống
hòa thuận cùng nhau. Trong suốt thời gian chung sống chỉ cãi nhau vài lần, đấy
là Anh cho rằng thế. Lần đầu tiên là khi Anh giận dữ vì tôi chở trên xe hai cô
gái, cho dù trong xóm chúng tôi ở việc cho đi nhờ vẫn hay xảy ra. Nhưng Anh lại
tức giận.
Lần thứ hai thì xảy ra
một chuyện nói chung là ngớ ngẩn. Buổi chiều tôi nghe “đài địch”. Anh ngồi cùng
tôi, nhưng nàng không hiểu tiếng Anh, do vậy nhanh chóng đứng dậy và đi vào phòng
trẻ con. Tôi nghĩ lũ trẻ đã đi ngủ, và khép cửa thật chặt để khỏi đánh thức
chúng. Sau đó tôi cũng thiếp đi. Anh ra khỏi phòng trẻ, kéo cửa, nhưng không mở
được. Nàng cho rằng tôi không muốn gặp nàng, lấy làm khó chịu và sáng hôm sau
bỏ đi đến nhà chị Muội. Đến chiều Anh trở về, và chúng tôi làm lành. Nàng không
thể sống trong tình trạng xung đột với tôi.
Mẹ nàng, bà Bảy Vân,
cố gắng làm cho con gái chống lại tôi, có lần nói ra sự không hài lòng với việc
chúng tôi sống tằn tiện. Anh giải thích cho mẹ: “Bao nhiêu tiền anh ấy gần như
dành cho đatra. Luôn cứ phải mua hay sửa cái gì đó. Con không thể từ chối anh
ấy trong chuyện này. Những người đàn ông khác họ uống rượu hết tiền, còn anh ấy
thì xây dựng”.
Anh dành lấy việc chăm
sóc cho mẹ tôi, khi bà bị đột quỵ, và nàng rất biết cách chăm sóc. Có lẽ nàng
đã từng làm y tá trong thời gian chiến tranh. Mùa thu năm 1980 Anh lại mang
thai, tôi vốn mong có một gia đình lớn. Vào tháng năm năm 1981 mẹ tôi khá hơn,
người ta cho bà ra viện. Chúng tôi chuyển ra đatra. Tôi thuê một cô y tá, cô ấy
ngủ bên cạnh người ốm và giúp bà đi lại và nói năng. Trẻ con thì có bảo mẫu,
được đưa từ Việt Nam sang theo yêu cầu của Anh, để lũ trẻ có thể nói chuyện với
chị bằng tiếng mẹ đẻ. Lê Duẩn chuyển cho nàng một món quà – một con đồi mồi.
Anh rất hoảng hốt khi nhìn thấy món quà cha tặng:
– Đồi mồi này người ta tặng cả đôi. Đây là biểu tượng của tình yêu và cuộc sống gia đình hạnh phúc. Một con đồi mồi – đây là điềm xấu. Làm sao mà cha lại không nghĩ đến điều ấy.
– Ông ấy không cần nghĩ đến những thứ ngu ngốc ấy. Cha em là người cộng sản.
– Vâng nhưng ông tôn trọng truyền thống và biết rằng đây là dấu hiệu của cái chết. Đã xảy ra chuyện gì rồi …
– Đồi mồi này người ta tặng cả đôi. Đây là biểu tượng của tình yêu và cuộc sống gia đình hạnh phúc. Một con đồi mồi – đây là điềm xấu. Làm sao mà cha lại không nghĩ đến điều ấy.
– Ông ấy không cần nghĩ đến những thứ ngu ngốc ấy. Cha em là người cộng sản.
– Vâng nhưng ông tôn trọng truyền thống và biết rằng đây là dấu hiệu của cái chết. Đã xảy ra chuyện gì rồi …
Kết quả siêu âm cho
biết lần này chúng tôi sẽ có con trai. Anh cảm thấy người không khỏe, tôi đặt
trước chỗ cho nàng ở nhà hộ sinh “Kremlin” của Cục 4 trên phố Vesnina. Anh đã
sinh Tania ở đó và nói chung thấy hài lòng chỗ này. Hồi ấy Anh có phòng bệnh
riêng, có TV và điện thoại, nàng có thể bình tĩnh viết báo khoa học. Bác sĩ hồi
ấy đã sửng sốt: “Một phụ nữ tuyệt làm sao! Nằm nhà hộ sinh còn làm khoa học!”
Nhưng nàng không muốn
nằm tại bệnh viện này, sợ hãi điều gì đó. Một lần nàng nói sẽ chết khi sinh nở:
– Ở Việt Nam sắp có bầu cử. Để bầu cha em, họ sẽ làm tất cả.
– “Họ” là ai?
– Là những người luôn can thiệp vào tình yêu của chúng ta.
– Ở Việt Nam sắp có bầu cử. Để bầu cha em, họ sẽ làm tất cả.
– “Họ” là ai?
– Là những người luôn can thiệp vào tình yêu của chúng ta.
Tôi không tin vào linh
cảm, cho rằng đó là những lo lắng của các phụ nữ mang thai.
Đêm mùng sáu sang ngày
mùng bảy tháng sáu Anh bắt đầu đau. Để an tâm tôi gọi liền hai xe cấp cứu, từ
Troitsk và từ Moskva – phòng khi bỗng nhiên có việc gì trục trặc. Xe từ Troitsk
lao đến trước, nhưng nó chỉ chở được Anh đến Podolsk. Tôi đề nghị họ chở nàng
vào Moskva, đến nhà hộ sinh số 25, gần nhà chúng tôi trên phố Dmitri Ulianov.
Khi đến nơi mới rõ ra một nửa tòa nhà đang phải sửa chữa.
Người trực nhận giấy
tờ của Anh, nhìn thấy nàng đăng ký ở Cục 4, liền gọi ngay xe cấp cứu từ đó. Vậy
là người ta vẫn chở Anh đến phố Vesnina. Ở đấy, các bác sĩ lập tức khám và nói,
tất cả đều ổn, quá trình sinh nở bình thường. Tôi chuẩn bị ngồi chờ ở phòng
tiếp nhận thì sực nhớ mẹ tôi hầu như đang ở ngoài đatra có một mình. Cô y tá
chúng tôi đã cho nghỉ hè, còn chị bảo mẫu người Việt không nói được tiếng Nga.
Tôi liền lao về đó. Tại đatra mọi việc đều bình thường, nhưng mẹ nói rằng xe
cấp cứu từ Moskva không tới. Thật lạ lùng.
Vào 7 giờ sáng Anh
sinh bé trai. Người ta gọi điện cho tôi từ nhà hộ sinh thông báo điều đó, tôi
hỏi tình trạng của người mẹ ra sao, đầu dây bên kia im lặng. Sau một khoảng im
lặng dài, họ đề nghị tôi tới và nói chuyện với bác sĩ. Ở Moskva tôi được biết
rằng Anh bị chảy máu rất nhiều, chưa cầm được. “Chúng tôi làm tất cả những gì
có thể – Bác sĩ nói – Sắp tới họ sẽ chuyển máu tới. Ông tốt nhất nên quay về
nhà. Đợi ở đây là vô nghĩa”.
Tôi chạy đến các bác
sĩ quen để hỏi ý kiến. Họ không vui, nói rằng trong những trường hợp như vậy
phải lập tức cắt bỏ tử cung. Nhưng các bác sĩ Kremlin có lẽ sợ lãnh về mình
trách nhiệm đó, bệnh nhân không phải nhân vật bình thường.
Tôi quay trở về nhà hộ
sinh. Lúc ấy người ta đã phẫu thuật cho Anh. Bác sĩ phẫu thuật chính của Cục 4
được mời đến xử lý cho nàng. Khi ông vừa ra khỏi phòng mổ, tôi lao đến:
– Cô ấy sẽ không chết?
– Cơ thể trẻ trung. Chúng ta hi vọng vào điều tốt nhất …
– Cô ấy sẽ không chết?
– Cơ thể trẻ trung. Chúng ta hi vọng vào điều tốt nhất …
Vài tiếng sau đó Anh
qua đời. Người ta cho phép tôi vào phòng bệnh. Anh nằm trên giường, phủ tấm ra
– trông nàng xinh đẹp làm sao, như đang ngủ. Một cục gì chẹn lấy cuống họng
tôi, tôi quỳ xuống hôn tay người tôi yêu dấu. Tấm ra phủ di chuyển, hé lộ thân
thể vợ tôi, phủ đầy các vết xanh – đỏ. Tôi kêu lên vì sợ hãi. Mọi người chạy
đến bên, đỡ lấy tôi và đưa ra hành lang …
Lần cuối cùng tôi nhìn
thấy Anh là ở chỗ hỏa táng – mười ngày sau đó. Quyết định hỏa táng không phải
do tôi đưa ra. Nói chung không ai hỏi ý kiến tôi muốn an táng vợ mình ra sao.
Tại sao phải đợi lâu thế vẫn mãi là câu hỏi. Có thể Lê Duẩn đã bí mật đến
Moskva. Tôi không gặp ông, còn bà mẹ thì bay sang ngay. Tro cốt của Anh được
đưa về Việt Nam, bình tro được giữ ở nhà bà Bảy Vân, trong một căn phòng riêng.
Sau cái chết của Anh
các cháu được bà cụ mẹ của Bulat, bà Askhen Stepanova yêu quý, đã rất già yếu
chăm sóc. Bà cụ ở lại cùng chúng tôi ba tuần. Còn tôi trong thời gian đầu rơi
vào một trạng thái quên lãng, mù mờ sao đó. Trí nhớ của tôi từ chối tin vào
những gì vừa xẩy ra. Một lần tôi tỉnh dậy giữa đêm trong hoảng hốt. Trái tim
bóp nghẹt trong lồng ngực. Trong mơ tôi thấy lóe lên một luồng sáng: người ta
đã đầu độc Anh. Tôi chia sẻ phỏng đoán với các bác sĩ. Họ không loại trừ khả
năng ấy, nhưng cho rằng các vết xanh-đỏ trên da có thể xuất hiện trong trường
hợp chảy máu nghiêm trọng. Sau đó nhiều năm, khi nằm điều trị tim tại một bệnh
viện tim mạch tôi quan sát thấy người ta đã tiêm geparin cho các bênh nhân để
làm loãng máu, và trên người họ cũng xuất hiện những vết đúng như thế. Đã xuất
hiện thêm một phương án khả tín theo quan điểm của tôi: việc chảy máu là do tác
động cố ý, bằng cách tiêm thứ thuốc đó. Không phải tự nhiên Anh đã linh cảm
thấy tai họa. Và máu đã chảy cạn …
Trong đám tang bà mẹ
đau khổ đến mất trí. Bà ấy nói rằng cha của Anh đã giết con và muốn giúp đỡ tôi
– đưa bọn trẻ về Việt Nam. “Không đời nào!” – tôi trả lời. Tôi biếu bà chuỗi
hạt đã từng giữ hơi ấm cơ thể của Anh. Bà ấy nhận nó, để sau này sẽ trao cho vợ
của cháu trai, khi nó lớn lên và cưới vợ.
Tôi che dấu cái chết
của Anh không nói cho những người thân biết. Mẹ tôi rất đau ốm, còn các cháu
gái thì quá bé. Mẹ tôi có lẽ cảm thấy điều gì đó, bà bị đột quỵ lần hai, và lần
này thì điều trị không khá lên được. Tôi nói với Lena là Anh ở trong bệnh viện,
và sau đó – rằng mẹ đã đi có việc, nhưng con bé cũng hiểu hết. Một lần nó kéo
tôi ra bên và thì thầm hỏi tôi: “Bố ơi, người ta chôn mẹ rồi phải không?”. Lena
luôn than thở về nỗi buồn vắng mẹ, nó khóc: “Bố, hãy đi Việt Nam, mua mẹ cho
con!”
Bảy Vân quyết định ở
lại Moskva ít lâu. Bà ấy yêu cầu dẫn Tania đến thăm, nói rằng sẽ đưa trả con bé
và cô bảo mẫu về nhà vào hôm sau. Nhưng đã không cho về. Hai ngày liền tôi gọi
cho mẹ vợ, nhưng người ta không gọi bà ấy nghe điện, viện cớ có công việc quốc
gia quan trọng nào đó. Ban đầu tôi không cảm thấy lo lắng đặc biệt, nhưng sau
đó hiểu ra rằng bà đang cố thực hiện ý định của mình – lấy lũ trẻ khỏi tay tôi.
Tôi tìm được địa chỉ của bà với không ít khó khăn, đem theo một đồng nghiệp
biết tiếng Pháp để hỗ trợ và làm phiên dịch, lên đường đòi lại con gái. Bảy Vân
không muốn trả lại Tania, ngay cả khi tôi nói rằng mẹ tôi sắp mất và bà cụ muốn
vĩnh biệt cháu gái. Tôi buộc phải hứa rằng bà cháu sẽ gặp lại nhau trong lúc
chuẩn bị cho tang lễ.
Mẹ tôi mất ngay ngày
hôm sau. Mẹ vợ chạy đến ngay: “Các cháu sẽ ở với tôi!”. Tôi phải giải thích
rằng các cháu còn đang ốm. Tania thực sự đang bị sốt. Bảy Vân đề nghị thu xếp
chữa cho cháu tại căn hộ của mình, nhưng tôi không đồng ý.
Tôi biết rằng bà ta sẽ
lại xuất hiện ở đatra vào ngày cử hành tang lễ, lúc tôi không ở nhà, do vậy đã
gửi Lena đến chỗ người quen, còn Tania tôi khóa cùng với người cháu của tôi
trong căn phòng có các lỗ châu mai, và dặn không được mở cửa cho bất cứ ai, đặc
biệt cho bà ngoại nó. Bà bảo mẫu được dặn phải nói là cả hai cháu đang ở nhà
các bạn của tôi. Ngay khi tôi vừa rời đến chỗ hỏa táng, Bảy Vân đã xuất hiện ở
đatra. Không tìm thấy lũ trẻ, bà ta ra về trong sự tức giận khủng khiếp.
Với đứa con trai, tôi
đặt tên nó là Anton, tình hình phức tạp hơn nhiều. Ở nhà hộ sinh họ không trao
cháu cho tôi. Họ thông báo rằng do tình trạng sức khỏe của cháu bé, cháu cần ở
lại bệnh viện để các bác sĩ chăm sóc. Tôi chỉ làm được giấy chứng sinh cho
cháu, và lập tức tiến hành các biện pháp. Tại bệnh viện của BCH TƯ, nơi cháu
được chuyển đến từ nhà hộ sinh, cháu đã nhập viện với tên là Anton Maslov: các
bạn của tôi đã giám sát tại lối vào bệnh viện để cháu được đăng ký đúng như đã
định. Đây là một thắng lợi, không lớn nhưng dầu sao cũng là thắng lợi. Bây giờ
đưa con trai tôi ra khỏi biên giới sẽ khó khăn hơn nhiều.
Họ cho phép tôi vào
bệnh viện, đi dạo cùng con trai, nhưng bên cạnh luôn có người của BCH TƯ. Một
thời gian tôi đã muốn lấy cắp Anton và dấu cháu trong gia đình chị bạn người
Triều Tiên, giả như đó là con của chị. Còn tôi sẽ đưa về nhà một cháu bé có bề
ngoài đông phương khác trong trường hợp Lê Duẩn quyết định đưa cháu trai ra mà
không có sự đồng ý của tôi. Nghĩ ra đủ phương án, nhưng không thực hiện được.
Và lạy Chúa – tôi sợ trò phiêu lưu này sẽ làm tôi nguy đến tính mạng.
Cán bộ từ BCH TƯ, người
đảm nhận liên lạc giữa tôi và gia đình Anh, đề xuất một giải pháp thỏa hiệp –
tôi giữ các cháu gái cho mình, còn trao đứa cháu trai cho ông nó: “Cứ để nó
sống ở Việt Nam vài năm, khi cháu lớn lên, họ sẽ trả cháu về. Ông lúc nào cũng
có thể đến thăm người thân của vợ và gặp Anton”. Cuộc bầu cử mà Anh lo sợ đang
sắp diễn ra. Xem ra nhóm thân Trung Quốc loan tin rằng không nên tin tưởng vào
Lê Duẩn. Ông ấy không thể theo đường lối độc lập nếu cháu trai ông ấy đang bị
Kremli giữ làm con tin. Trong cơn sóng gió trước bầu cử người của ta có thể bắt
đi tất cả các đứa con của tôi, chỉ để giúp Lê Duẩn còn giữ được quyền lực. Tôi
hứa sẽ suy nghĩ, cố kéo dài thời gian. Nhưng áp lực ngày một gia tăng. Họ đe
dọa tôi bằng những điều bất tiện trong công tác. Người cán bộ nói anh ta đã
biết “phương án Triều Tiên” – tức phương án bắt cóc con trai tôi với sự giúp đỡ
của chị bạn người Triều Tiên. Tình thế trở nên nghiêm trọng. Bà ngoại Bảy Vân
một lần đã nói thẳng: “Không muốn tốt – cũng chẳng cần”.
Chống đối tiếp tục đã
thành vô nghĩa, và tôi quyết định phải có sự đảm bảo – soạn một tuyên bố chính
thức về việc cho phép đưa con đi trong hai năm. Ở sân bay tôi đã khôn khéo lấy
hộ chiếu của Anton từ nhân viên an ninh cửa khẩu, chụp ảnh tất cả các trang và
đút trả lại. Bạn của tôi chụp ảnh ghi lại cuộc ra đi của thằng bé. Vào đúng
ngày hôm ấy Lê Duẩn đến Moskva. Ông đã gặp Brejnev. Vì cuộc hội kiến này (có vẻ
rất quan trọng) nên mới có sự vội vã như vậy.
Chẳng bao lâu tôi lăn
ra ốm. Ban đầu là viêm phổi, sau đó phát hiện có một khối u. Nghi ngờ đến khả
năng xấu nhất, nhưng rồi mọi việc cũng qua – khối u hóa ra lành tính. Tôi nằm
viện khá lâu, Muội có đến thăm tôi. Chị chắc có nói chuyện với bác sĩ, biết về
các chẩn đoán của tôi và kể cho những người thân biết. Những người này lập tức
chạy vạy – nhờ cậy những người bạn xô viết nhờ nhận lại các cháu gái từ người
cha “đang sắp chết”.
Nghĩ lại thấy thật
đáng sợ, không biết chuyện gì sẽ xảy ra nếu nếu tôi không xuất viện đúng một
ngày trước khi các thanh tra về công việc với vị thành niên đến nhà tôi. Một bà
trong sắc phục đại úy cảnh sát đến nhà với yêu cầu chính thức từ Ủy ban vùng –
xem xét khả năng xác nhận đưa Elena và Tatiana Maslovye vào cơ sở nuôi dạy trẻ.
Tôi không thể nói với bà ta toàn bộ sự thật, nhưng cho bà ta hiểu rằng trong
câu chuyện này mọi việc không đơn giản, khuyên bà ta đừng vội vã.
***
Sau hai năm người ta
vẫn không đưa Anton trở lại. Tối đấu tranh thêm hai năm nữa để họ cuối cùng đưa
cháu trở lại Moskva. Tôi yêu cầu việc này với tất cả người thân của Anh. Cuối
cùng Thành, em trai nàng bay sang Moskva. Chúng tôi gặp nhau và đã tìm được tiếng
nói chung. Thành nói chuyện với Lê Duẩn, và ông ta quyết định đưa cháu trai về
với cha nó và các chị. Nhưng con trai tôi trở về đã không phải với tên là Anton
Maslov, mà là công dân Việt Nam Nguyễn An Hoàn và hộ chiếu VIệt Nam. Lê Duẩn
không có ý định trao cháu cho tôi. Ngược lại – ông hy vọng sẽ mang luôn cả các
cháu gái về.
Con trai không nói
được tiếng Nga, nó lạ tôi và không rời bà bảo mẫu người Việt đã nuôi cháu từ
trứng nước. Ở Việt Nam Anton thực sự là hoàng tử: nó được ở cả một tầng nhà.
Tôi hi vọng sẽ thu xếp
được với con trai, nhưng người bà Việt Nam bay sang, sau khi quyết định đi nghỉ
tại Krưm tuyên bố rằng ở Moskva không tốt cho thằng bé. Sau kỳ nghỉ bà ta sẽ
đưa cháu trở lại Việt Nam, còn tạm thời cần đưa cháu vào một nhà trẻ tốt trong
suốt mùa hè. Bà ta sẽ cho phép tôi và các cháu gái tới đó. Trong cuộc nói
chuyện của chúng tôi có mặt một cán bộ khá cao cấp của Ban quốc tế BCH TƯ, làm
nhiệm vụ phiên dịch. Ông đã thấy tôi giận dữ như thế nào, và khuyên tôi đừng
nổi cáu, cố gắng đạt được thỏa thuận với người bà quyền lực. Bắt cóc Anton thật
vô nghĩa: cháu là công dân Việt Nam và họ sẽ ngay lập tức đưa cháu đi khỏi nhà
tôi.
Nhưng tôi không có ý
định đầu hàng. Bây giờ đã là thời khác, lãnh đạo đất nước Liên Xô không còn là
Brejnev, mà là Gorbachev. Hơn nữa sau những năm tháng ấy tôi đã kịp trở thành
Viện sỹ hàn lâm và được trao Giải thưởng Lenin. Tôi viết đơn yêu cầu trả lại
con trai và đi khắp các cửa, còn thiếu đâu nữa: Bộ Nội vụ, Bộ Ngoại giao, BCH
TƯ ĐCS LX. Khắp nơi người ta thông cảm với tôi, nhưng giúp đỡ thì đều từ chối.
Họ nói rằng việc đó ngoài khả năng của mình. Một lần tôi chia sẻ với một chị
bạn tốt – thư ký của Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học. Chị ấy khuyên tôi nên cầu
cứu Anatolia Gromưco – con trai Chủ tịch Xô viết tối cao Liên Xô Andrei
Andreievich Gromưco, một người thân cận với Gorbachev, và chị ấy sẽ giúp thu
xếp cuộc gặp này.
Gromưco-con là giám
đốc Viện Phi châu thuộc Viện HL KH LX. Tôi kể cho anh nghe về câu chuyện của
tôi và Anh, đưa cho anh xem các bức ảnh chụp cùng vợ con. Anatolia Andreevich
tỏ ra cảm động. Anh nói: “Anh hãy viết đơn gửi cho chính Gorbachev. Tôi hứa
rằng ông ấy sẽ nhận được và sẽ đọc. Nhớ kèm theo cả những bức ảnh, đặc biệt bức
chụp cùng bọn trẻ này. Nó mạnh hơn bất kỳ bức thư nào”. Tôi làm theo những gì anh
chỉ dẫn, và cùng với các bức ảnh tôi còn để cả bản tuyên bố của Anh viết năm
1978. Vài hôm sau không chờ đươc, tôi gọi điện cho Gromưco. Anh nói: “Họ đã
biết quan điểm của anh”. Tất cả chỉ có thế. Tôi không biết sẽ phải nghĩ gì và
hành động ra sao.
Để bà ngoại yên tâm,
tôi thu xếp gửi Anton vào nhà trẻ của Cục bốn, khá xa đatra của tôi. Tôi thỏa
thuận với bà giám đốc rằng bà không được giao đứa bé cho ai, trừ tôi. Những
người bảo vệ hứa sẽ gọi điện nếu thấy xuất hiện những “kẻ đột nhập” vào khu vực
nhà trẻ. Tôi dúi cho họ 4 chai vodka Smirnov, hồi đó chỉ bán theo giấy của nhà
thờ, và họ nóng lòng chờ sự xuất hiện của “kẻ đột nhập Việt Nam”. Chẳng bao lâu
sau kẻ đột nhập xuất hiện thật. Bảy Vân nhận được sự từ chối thẳng thừng và
buộc phải rút lui. Nhưng giám đốc nhà trẻ nài nỉ tôi phải đưa Anton đi: “Tôi sẽ
không chịu đựng được cuộc tấn công sau đâu. Anh không tưởng tượng được là chúng
tôi đã căng thẳng đến thế nào”.
Tôi nói chuyên với bạn
bè, và họ tìm được cho chúng tôi một ngôi nhà ở Belorussia – ở tít tận xó rừng
sâu Belovejskaia Pusia. Trong vòng bán kính 5 km quanh đó không một bóng người.
Chúng tôi ở đó chừng vài tháng – Lena, Tania, Anton, bà bảo mẫu của chúng, và
tôi. Pusia quả thật là một chốn thiên đường. Bọn trẻ đến giờ còn nhớ khu rừng
nguyên thủy, những bãi cỏ đầy nấm và quả rừng, có thể sờ tay vào lũ thú rừng và
chim chóc. Lũ hươu kéo đến tận nhà, làm bà bảo mẫu sợ chết khiếp. Đàn bò rừng
nhởn nhơ đi lại đằng xa. Anton trở thành một đứa trẻ khác hẳn ở Belorussia,
chơi với các chị và bắt đầu nói một ít tiếng Nga.
Tôi không nhận được
tin tức gì từ Moskva, nhưng hi vọng vào những điều tốt. Tôi nghĩ rằng Gorbachev
không muốn có một Sakharov – viện sĩ – nhà bất đồng chính kiến thứ hai. Để
giành lại các con, tôi sẵn sàng làm tất cả, kể cả một scandal quốc tế. Mấy
tháng trôi qua tôi biết được từ một người bạn Việt Nam, gần gũi với gia đình
của Anh, rằng Lê Duẩn đã từ bỏ ý định bắt cháu về. Ông nói: “Nếu cha chúng nó
yêu chúng như vậy, thì cứ để chúng sống với anh ta”. Có vẻ hai nước đã đi đến
một nhận thức chung về chuyện này, Gorbachev và Lê Duẩn đã thỏa thuận để gia
đình chúng tôi được yên. Sự đau khổ của tôi kết thúc. Mấy năm sau Lê Duẩn từ
trần.
***
Vào cuối những năm 80
– 90 tôi có dịp đi khắp thế giới. Với tư cách là giáo sư mời tôi đã giảng bài ở
Mỹ, Anh, Pháp. Đất nước tôi hồi đó ở trong giai đoạn không dễ dàng gì. Khoa học
thoi thóp, các nhà bác học được trả lương bằng xu, mà trong tay tôi – ba đứa
trẻ. Cần phải kiếm tiền bằng cách nào đó. Nhưng tôi chưa bao giờ nghĩ sẽ ở lại
sống ở nước ngoài. Bọn trẻ luôn đi cùng với tôi, cũng như người vợ sau Irina.
Chúng tôi cưới nhau năm 1991. Tôi quen Ira đã lâu, từ khi Anh còn sống. Cô ấy
cùng tuổi với Anh. Ira là nhà ngôn ngữ, phó tiến sỹ khoa học. Sau khi Anh mất,
giống như nhiều bạn bè và người thân của tôi, cô ấy đã giúp tôi trông nom bọn
trẻ. Đối với tôi mối quan hệ của cô với chúng cũng quan trọng không kém tình
cảm giữa chúng tôi. Ira là một phụ nữ đáng kinh ngạc. Sau khi cưới, cô ấy quyết
định không sinh thêm một đứa con nữa, đứa con chung của chúng tôi, để không
phải làm dì ghẻ, mà hoàn toàn thay Anh làm mẹ của Lena, Tania và Anton.
Các con tôi hiện sống
ở nước ngoài, dù khi còn trẻ không dự định việc này và chúng đều vào học tại
MGU mà không phải một trường đại học tây phương nào đó. Nhưng về sau những dòng
người có vẻ ngoài châu Á tràn vào Moskva. Và bắt đầu nảy sinh các vấn đề. Thí
dụ đã xảy ra một chuyện không dễ chịu với Tania ở đatra. Một nhân viên cảnh
sát, đến vì một chuyện hoàn toàn khác, tình cờ nhìn thấy cháu và cho rằng đấy
là một người di cư bất hợp pháp từ Trung Á, và suýt nữa tôi bị cáo buộc vào tội
“che dấu”.
Những tình huống như
vậy khá nhiều, và không hề dễ chịu. Chúng tôi họp gia đình và quyết định rằng
sẽ tốt hơn nếu đưa lũ trẻ sang châu Âu, ở đó đã quen với việc có nhiều sắc tộc.
Kết quả là Tania và Anton sang sống ở Anh, còn chị cả Lena – ở Hà Lan. Cháu lấy
chồng là người Hà Lan xuất thân từ một gia đình quý tộc tỉnh lẻ lâu đời. Chồng
cháu là một người làm phân tích nghiệp vụ và có thời gian là khách hàng của một
hãng máy tính của Anh, nơi Lena làm việc. Mối tình bắt đầu ở nước Anh.
Sau khi cưới đôi trẻ
chuyển sang sống ở Hà Lan, trong một thị trấn nhỏ cách Amsterdam chừng một giờ
đi xe. Lena là kiến trúc sư phần mềm, đã đạt được đỉnh cao trong nghề. Cháu là
một chuyên gia độc nhất, được đánh gía cao ở hãng, được tạo cho các điều kiện
làm việc thuận lợi nhất. Lena có một con nhỏ – cháu sinh con gái Anna năm
ngoái. Còn Tania năm nay sinh được cậu con trai Oskar. Tania tốt nghiệp MGU ở
Moskva chuyên ngành “ngôn ngữ”, khi sang Anh thì chuyển nghề và, giống như
Lena, làm về lập trình. Sống với chồng là người Anh ở thị trấn ngoại ô Bristol.
Tania từ bé đã yêu súc vật và đem theo cùng mình đến Anh hai con chó và một con
mèo. Anton tốt nghiệp MVK tại Khoa Toán học tính toán và Điều khiển học. Cháu
cũng làm việc liên quan đến máy tính và ở không xa chị gái. Cậu chàng chưa cưới
vợ, và tôi sợ sẽ còn lâu. Có vẻ cháu giống tính tôi.
Tất nhiên tôi sẽ vui
mừng nếu có các con ở bên, chứ không phải cách xa hàng ngàn cây số. Nhưng cuộc
sống là như vậy. Tôi vẫn trò chuyện với các con hàng tuần, qua Skype. Mùa hè
nào chúng cũng trở về Nga và về ở Selinger, nơi chúng tôi có một căn nhà ngoại
ô. Tôi và Ira sống phần lớn thời gian ở đatra. Ở đấy nghỉ ngơi và làm việc đều
tốt. Tôi tiếp tục làm khoa học, điều đem lại cho tôi niềm vui lớn, tôi còn có
nhiều công trình dở dang. Tôi vẫn là nhân viên toàn thời gian của MIEM.
Học viện đã được củng
cố đáng kể, trở thành một phần của Trường đại học – nghiên cứu, “Trường kinh tế
cao cấp”. Điều này hoàn toàn trùng hợp với các kế hoạch khoa học của tôi và cổ
vũ trong tôi niềm say mê sáng tạo. Ngoài ra tôi còn là cộng tác viên khoa học
của Viện các vấn đề cơ học – RAN và chủ nhiệm bộ môn thống kê lượng tử và lý
thuyết trường tại Khoa Lý của trường MGU ruột thịt. Năm 2013 tôi nhận giải
thưởng nhà nước lần thứ 3 do những đóng góp vào việc xây dựng cơ sở toán học
cho ngành nhiệt động học hiện đại.
Khi làm việc, tôi cảm
thấy ánh nhìn của Anh lên mình. Trong phòng làm việc đã nhiều năm vẫn treo bức
ảnh chân dung lớn của nàng. Tôi cảm thấy Anh hài lòng về cuộc sống của các con
chúng tôi. Tuy rằng cái nhìn của nàng có nghiêm nghị, nhưng theo tôi, nhân hậu.
Tôi thường mơ thấy nàng, trẻ trung và hạnh phúc.
Đôi khi tôi có cảm
tưởng rằng Anh không chết, nàng chỉ đang đi đâu đó. Có thời gian tôi đã nghĩ
đến việc làm gì đó để vinh danh vợ: đến “với nàng” tại Việt Nam. Vào cuối những
năm 90 tôi được mời dạy ở Hong Kong. Khoảng cách từ đó đến TP Hồ Chí Minh, nơi
bà Bảy Vân sống, không quá xa. Nhưng sau khi suy nghĩ, tôi đã từ chối. Đối với
bọn trẻ, việc di chuyển đến Hong Kong có thể tạo nên stress lớn, cần phải thích
nghi với khí hậu, nước uống, đồ ăn hoàn toàn khác biệt. Tôi sợ chúng sẽ bị ốm.
Về sau, khi đã trưởng
thành, Lena, Tania và Anton đã hai lần về Việt Nam để gặp những người ruột
thịt. Chúng được đón tiếp như các vương tôn công tử. Ở đất nước này người ta
vẫn còn lưu giữ ký ức thiêng liêng về Lê Duẩn, giống như trong thời xã hội chủ
nghĩa ở nước ta nhớ về Lenin. Trong mỗi thành phố đều có các con phố hay quảng
trường mang tên ông. Và các cháu của lãnh tụ được đối xử một cách vinh dự. Bảy
Vân, bà vợ góa của ông vẫn còn sống. Bà nay đã gần chín mươi tuổi.
Anh giao phó các con
của chúng tôi cho tôi. Nàng mong muốn các cháu sống ở Liên Xô và được giáo dục
theo các truyền thống văn hóa Nga. Không có Ira tôi không thể thực hiện được sự
ủy thác của nàng. Cái chính là bọn trẻ không lúc nào cảm thấy chúng là trẻ mồ
côi. Và nếu không có Ira chúng không thể thấm nhuần văn hóa và tâm hồn của
chúng ta. Do vậy chúng vẫn là những người Nga, cho dù sống ở đâu.
Ghi chú:
- ZAGS – Cơ quan phụ trách các
công việc liên quan đến hôn nhân, nhân khẩu, v.v.
- Thuật ngữ hay dùng ở Liên Xô để
chỉ thời kỳ lãnh đạo của Brejnev, nhất là những năm cuối, trước “cải tổ”.
- Nhạc sĩ, nhà thơ, ca sĩ người
Gruzia, rất nổi tiếng như một tác giả mở đầu cho phong cách sáng tác những
ca khúc tự sự có giọng điệu tác giả riêng. Với cây ghi-ta ông có điều gì
đó làm liên tưởng đến Trịnh Công Sơn. Các ca khúc tôi rất thích: Tình ca
Arbat, Bài ca Gruzia, Nguyện cầu …
- Chương trình bắt buộc đối với
các NCS ở Liên Xô, phải thi xong “minimum” mới được nhận làm luận án.
- Ủy viên BCT, Trưởng Ban TC TW
Đảng CSLX thời Brejnev.
- Ca sĩ nổi tiếng với các bài hát
cấp tiến, thần tượng của giới trẻ xô-viết những năm 70.
Nguồn: Đông
Tác giao lưu
