“KHI NHÀ VĂN BUỘC PHẢI CẦM BÚT THAY THẾ CHO NHÀ VIẾT SỬ THÌ ĐẤT NƯỚC ĐÓ ĐÃ BẮT ĐẦU ĐIÊU LINH”! (Sử gia Yamamoto Tatsuo Nhật Bản)
Thứ Sáu, 5 tháng 8, 2016
Đi tìm bộ xương bí ẩn 200 triệu năm tuổi ở đại ngàn Cúc Phương; Các nhà khoa học giấu kín bộ xương loài vật gì ở Cúc Phương?
(VTC News) - Tôi đã xúc động chẳng nói thành lời, khi được tận mắt chứng kiến từng đốt sống, từng rẻ xương sườn của loài thú cổ xưa hiện lên như bức tranh tạc nổi giữa vách đá.
Trong lần tham quan Vườn Quốc gia Cúc Phương, tôi đọc được một tài liệu rất hấp dẫn về Cúc Phương. Trong phần “Phong cảnh caxtơ và giá trị khảo cổ” có vài dòng ngắn gọn như sau: “Thuộc địa hình caxtơ nửa che phủ, Cúc Phương có nhiều hang động đẹp với những cái tên gợi cảm như: động Sơn cung, động Phò mã giáng…
Đặc biệt có một số hang động còn lưu giữ những dấu tích của người tiền sử, sống cách ngày nay từ 7.500 năm đến 12.000 năm, đó là hang Đắng (động người xưa), hang Con Moong.
Năm 2000, Cúc Phương đã phát hiện hóa thạch của một loài động vật có xương sống, theo kết luận ban đầu của Viện Cổ sinh học Việt Nam, đây là hóa thạch của loài bò sát răng phiến, sống cách ngày nay chừng 200 đến 230 triệu năm”.
Đọc được mấy dòng chữ này, tôi, rất muốn tận mắt loài thú sống cách ngày nay những 230 triệu năm, khi loài người, có lẽ là cả loài khỉ nữa, cũng chưa có mặt trên trái đất này.
Anh Lương Khắc Hiến chụp ảnh bộ xương hóa thạch trên vách đá
Tôi đã trình đủ các loại thủ tục, gồm giấy giới thiệu, thẻ nhà báo, công văn, song chỉ nhận được từ Ban Lãnh đạo Vườn Quốc gia Cúc Phương mấy từ: “Mong đồng chí nhà báo thông cảm. Bộ xương hóa thạch này quý lắm, cả Đông Nam Á chưa tìm ra bộ xương thứ hai, tiết lộ cho nhà báo nhỡ có kẻ biết đường vào đào trộm thì… chết dở”.
Nghe các đồng chí lãnh đạo nói thế, thì còn biết nói khó, nói dễ thế nào nữa. Tuy nhiên, trước khi thất thểu ra về, tôi luôn nhận được lời động viên: “Khi nào các nhà khoa học nghiên cứu xong, dập được phiên bản bằng thạch cao thì nhất định sẽ mời nhà báo vào rừng tận mắt và nói cho thiên hạ biết”.
Biết không thể chiêm ngưỡng bộ xương hóa thạch kỳ bí thông qua Ban Lãnh đạo Vườn Quốc gia Cúc Phương, tôi đã tìm gặp các hướng dẫn viên du lịch những mong được tận mắt bộ xương như một du khách. Tuy nhiên, các hướng dẫn viên du lịch đều lắc đầu: “Chỉ nghe nói về bộ xương hóa thạch, chứ chả ai biết nó ở đâu. Cúc Phương rộng hơn 22 ngàn héc-ta, toàn rừng sâu với đá tai mèo lởm chởm, có đi cả đời cũng không tìm thấy”.
Nhờ hướng dẫn viên không được, tôi đi tìm… lâm tặc, những kẻ xẻ gỗ trong rừng, những chị em đào măng, bẻ củi, bắt cua đá, ốc núi (tất cả những người vào Vườn Quốc gia kiếm sống đều là lâm tặc), tuy nhiên, mọi người đều lắc đầu không biết hóa thạch “khủng long” là thứ gì.
Vách đá dựng đứng trong VQG Cúc Phương, nơi có bộ xương hóa thạch
Mới đây, trong những ngày mưa bão, tôi lại tìm về Vườn Quốc gia Cúc Phương. Mùa mưa bão, nên Vườn Quốc gia vắng tanh, chả có ai dại dột đi du lịch rừng già mùa này để làm mồi cho vắt.
Có lẽ, do thông cảm với lòng nhiệt tình của tôi, nên anh Lập, Trưởng phòng Khoa học, thuộc Vườn Quốc gia Cúc Phương đã đồng ý cho tôi được tận mắt “kỳ quan hóa thạch” có một mà chưa có hai ở Đông Nam Á này.
Tuy nhiên, trước khi đồng ý cho tôi đi, anh Lập bắt tôi thề thốt ghê gớm lắm, nhất định không được tiết lộ đường đi lối lại dẫn vào khu vực có hóa thạch.
Và khi tôi đang phấn khích lắm với việc sắp được tận mắt bộ xương hóa thạch, thì anh Lập khẳng định như đinh đóng cột một câu: “Tớ nghĩ chín mươi phần trăm là chuyến đi thất bại. Đang mưa bão thế này, có chỗ đá tai mèo trơn chuồi chuỗi, trèo ngã thủng bụng, có chỗ thung lũng nước ngập quá đầu, có mà kéo xuồng vào mới qua được. Nhưng khiếp nhất là vắt, chúng sẽ bâu lấy cậu mà hút máu”.
Nghe anh Lập dọa thế, người yếu vía chắc cố chờ cho đến mùa khô. Nhưng cơ hội ngàn năm có một, nên tôi cứ liều xin đi.
Xương sống hiện rõ trên vách đá
Sớm hôm sau, khi tiếng nai bắt đầu tác trong rừng, khi tiếng khỉ hót ríu rít gọi bầy đi kiếm ăn, thì anh Lương Khắc Hiến, cán bộ của Phòng Khoa học đã có mặt chờ tôi. Trông bộ dạng anh Hiến hôm trước với sáng hôm đó thật khác, tôi chẳng nhận ra nữa. Thay vì chiếc áo trắng đóng thùng vào quần xanh và giày da bóng lộn, giờ anh mặc chiếc áo bộ đội, tay đeo găng, và đặc biệt là đôi “xà cạp” (giống tất chân của chị em) dày cộp xỏ kín chân, kéo dài đến đầu gối. Chiếc “xà cạp” được buộc chặt trên đầu gối bởi dây dù. Đôi chân đeo xà cạp xỏ vào đôi dép quai hậu.
Hóa ra anh Hiến ăn mặc cầu kỳ như thế để chống… vắt. Tôi chợt nghĩ đến các bà, các chị nông dân ngày xưa. Các bà, các chị cũng đeo “xà cạp” như thế ở cả tay lẫn chân khi lội ruộng cấy gặt vừa để chống nắng, nhưng quan trọng hơn là chống… đỉa. Quả thực, lúc trông cảnh anh Hiến ăn mặc kiểu chống vắt, tôi mới thấy lạnh sống lưng.
Lái xe xuyên vào lõi rừng gần chục cây số, thì anh Hiến kêu dừng lại ở một tấm biển đề: “Lối đi tham quan cây đăng”. Anh Hiến bảo, đây là một cây đăng khổng lồ, cả đời đi rừng của anh chưa từng gặp cây nào to như thế. Cây đăng này cao tới 45m và đường kính của nó tới 6m!
Khi mặt trời lên lưng lửng, xuyên ánh nắng qua tán cây rậm rạp, thì chúng tôi nai nịt gọn gàng, đồ ăn nước uống chất đủ vào balô, đặc biệt là 2 đôi tất đã được kéo cao, trùm ra ngoài quần và được quấn bằng cả chục lượt dây dù, rồi bắt đầu vạch rừng mà đi.
Giữa những ngày mưa gió đi tìm bộ xương “khủng long” giữa Vườn Quốc gia Cúc Phương thật vất vả. Hướng vào rừng hoàn toàn không có đường, thi thoảng mới lộ một vài vết đi lại cắt dọc ngang của những người bản địa vào rừng kiếm sống. Người dân quanh vùng thường đi sâu vào Vườn Quốc gia Cúc Phương để bắt cua núi, ốc núi, hai thứ đặc sản rất có giá trị.
Những rẻ xương lộ rõ trên vách đá
Mùa mưa, rừng Cúc Phương ẩm ướt, nên thứ nhiều nhất trong rừng là vắt. Loài vắt xanh bám trên lá, chờ người và thú đi qua là bám vào tìm da thịt hút máu. Vắt đất thì một miệng cắn xuống đất, một miệng ngỏng lên trời ngo ngoe. Hễ chân người dẫm vào, là nó bám riết tìm đường chui vào trong ống quần.
Lúc đầu, tôi vừa đi vừa lấy dao gạt vắt khỏi giầy và ống quần, sau thấy mất thời gian quá thì thây kệ cứ đi, không thèm để ý. Cuốc bộ đôi ba chục phút, ngồi nghỉ, mới tiện tay gạt lũ vắt khỏi giày tất, rồi tháo giày kiểm tra một lượt, tìm bọn vắt đang say mê hút máu ra khỏi chân.
Chúng tôi trèo qua những sườn núi tai mèo sắc nhọn, lội qua những thung sâu ngập nước mùa mưa đến quá trưa thì một “tường thành đá” hiện ra giữa rậm rạm cây cối. Một bức tường đá thẳng đứng, kéo dài tít tắp và cao ngang với một tòa nhà 8 tầng. Bức tường đá tự nhiên phẳng lì lên màu đen bóng.
Anh Hiến bảo nghỉ chân dưới “thành đá”, rồi nói: “Đề nghị nhà báo vận dụng khả năng hiểu biết của mình về lĩnh vực địa chất để tìm hiểu xem ngọn núi này có gì đặc biệt không?”. Thấy anh Hiếu đề nghị thế, tôi nghĩ có chuyện gì thú vị, nên lần mò dưới chân “tường thành đá” đen bóng này để tìm hiểu.
Tôi khá bất ngờ khi phát hiện ra nhiều biểu hiện của hóa thạch quanh ngọn núi này. Những khối đá đen bóng giống như mới nhô lên từ lòng đất. Trên bề mặt của những khối đá đó ẩn hiện những hình thù của những thân cây. Để ý kỹ, tôi mới phát hiện ra, khu vực này là một quần thể hóa thạch thân cây. Những thân cây to chừng vài người ôm đã hóa đá từ hàng trăm triệu năm trước vẫn hiện rõ những u mấu, những thăn thớ trông như thớ gỗ.
Tôi trình bày phát hiện của mình về một quần thể hóa thạch cây cối, anh Lương Khắc Hiến cười tủm tỉm dặn tôi dò xét kỹ trên vách đá xem phát hiện được gì. Tôi bập tay vào những u mấu trèo lên các vách đá để xem xét tỉ mẩn. Khi trèo đến độ cao 4 mét của một vách đá thấp, nằm dưới chân “bức tường đá” cao vòi vọi, tôi sững sờ khi thấy những mấu đá trồi ra, trông rõ ràng như những khúc xương sống xếp theo một hàng dài ngoằng. Thì ra, đây chính là hóa thạch của loài bò sát 230 triệu năm tuổi mà Ban Lãnh đạo Vườn Quốc gia Cúc Phương giấu kín mười mấy năm nay. Thì ra, đây là thứ mà cả chục năm nay, chỉ số ít các nhà khoa học nổi tiếng được tận mắt chiêm ngưỡng, nghiên cứu.
Còn tiếp...
Dương Phạm Ngọc
(VTC News) - Qua ánh sáng lờ nhờ yếu ớt lọt qua những kẽ lá của khu rừng rậm Cúc Phương, tôi quan sát kỹ lưỡng bộ xương hóa thạch được cho là độc nhất vô nhị ở vùng Đông Nam Á.
Kỳ 2 (Kỳ cuối): Anh chàng câm và hành trình tìm ra hóa thạch cổ
Qua ánh sáng lờ nhờ yếu ớt lọt qua những kẽ lá của khu rừng rậm Cúc Phương (Ninh Bình), tôi quan sát kỹ lưỡng bộ xương hóa thạch được cho là độc nhất vô nhị ở vùng Đông Nam Á rộng lớn này. Một dãy đốt sống gồm 12 đốt nguyên vẹn, rõ ràng, lồi ra khỏi mặt phẳng phiến đá như được một nghệ sĩ tài hoa đẽo tạc. Những đốt sống hình trụ, thót giữa, mặt lõm sâu chẳng khác gì đốt sống của các loài thú lớn ngày nay.
Ngoài một dãy đốt sống, còn có những rẻ xương dài, hơi cong, mà tôi đồ rằng là xương sườn nằm lung tung trên mặt đá. Vài chiếc xương sườn xếp như những chiếc xương quạt giấy lại nằm lộn lên đầu “khủng long”. Điều này chẳng có gì lạ. Qua hàng trăm triệu năm vận động tạo sơn, qua hàng trăm triệu năm bùn đất hóa đá, bộ xương con vật bị vần vò, nên mấy rẻ xương sườn có “nhảy” lên đầu cũng là chuyện bình thường.
Ngồi bên hóa thạch mà các nhà khoa học ước chừng có tuổi 230 triệu năm, nhiều cảm xúc trong tôi ùa về. Trí tưởng tượng chợt trôi về ký ức xa xưa, khi mà vào kỷ Trias giữa, ngọn núi tôi đang đứng là vùng ven biển, với đầm lầy bùn thụt. Khi ấy, dưới biển là các loài quái thú kiểu như “quái vật hồ Loch Ness”, trên bờ là các loài khủng long to lừng lững, còn ven biển là những loài bò sát cũng to lớn không kém.
Tác giả và anh Hiến tại vách đá có bộ xương hóa thạch
Trong số hàng triệu “quái vật” sinh ra, chết đi, xương thịt trở về với cát bụi, có một chú bò sát răng phiến, là loài bò sát có thể sống dưới biển hoặc trên bờ, thường được gọi là Ngư Long, hay “quái vật biển” trong các truyền thuyết, rơi vào vùng có nhiều trầm tích. Trải thời gian, thịt da con thú này bị phân hủy, phần xương cứng nhanh chóng được bao bọc bởi các lớp trầm tích dưới đáy biển. Những vật chất tạo hóa thạch sẽ từng ngày ngấm vào xương con thú. Trải qua hàng triệu năm, dưới áp suất lớn, cả lớp trầm tích bao bọc bộ xương sẽ biến thành một khối đá liền nằm dưới đáy biển. Rồi lại hàng triệu năm vận động của vỏ trái đất, khối đá từng nằm dưới đáy biển nhô lên thành núi non sừng sững giữa đất liền.
Quá trình núi non nâng lên, hạ xuống tạo ra lực tác động khiến khối đá “thạch táng” chú bò sát răng phiến vỡ ra, để lộ một mặt bộ xương sau 230 triệu năm nằm trong… “mộ đá”.
Không ai biết trong những núi đá ở khắp vùng Đông Nam Á này còn cất giấu bao nhiêu bộ xương bò sát răng phiến nữa và không ai biết đã có bao nhiêu bộ xương bò sát răng phiến hóa thạch đã bị mìn nổ tan tành, bị máy xay đá nghiền thành ximăng, nhưng cho đến hiện nay, đây là bộ xương hóa thạch bò sát răng phiến đầu tiên được phát hiện ở vùng đất Viễn Đông rộng lớn này.
Hóa thạch bò sát răng phiến đã trơ ra giữa rừng già Cúc Phương cả triệu năm nay. Không biết đã có bao nhiêu triệu đời rêu mốc mọc trên bộ xương này, cũng không biết bao nhiêu đời khỉ vượn đã dẫm chân lên hóa thạch, thậm chí có thể đã có cả người vượn cổ xưa từng ngồi trên vách đá dựa lưng vào hóa thạch này. Nhưng chỉ đến khi anh chàng lâm tặc câm điếc bẩm sinh tên Biên, với sự hiểu biết của người hiện đại, mới lờ mờ nhận thức được hình thù giống bộ xương trên vách đá là cái gì và chỉ các nhà khoa học mới biết rõ về nó. Chỉ một bộ xương hóa đá, đã mở ra không gian khoa học địa chất, sinh tồn, tiến hóa… vô cùng rộng lớn, lý thú và đầy bí ẩn.
Phần xương sống in rõ trên vách đá
Anh chàng câm điếc ấy tên Nguyễn Văn Biên, là người làng Sách, cách Vườn Quốc gia Cúc Phương 3km. Anh Biên đã mất cách đây 10 năm vì bạo bệnh. Mặc dù bị câm điếc bẩm sinh, song vốn thông minh, lại ham học, nên anh Biên đã tốt nghiệp được lớp 4. Anh vẫn có khả năng giao tiếp những vấn đề thông thường thông qua điệu bộ hoặc viết chữ, vẽ hình.
Không có vợ con, anh chàng Biên thường theo đám thanh niên nam nữ trong làng vào Vườn Quốc gia Cúc Phương làm… lâm tặc. Nói là lâm tặc thì hơi oan, vì anh ta chỉ chuyên bắt cua, bắt ốc và chim yểng đem bán. Tuy nhiên, vườn quốc gia là nơi bảo vệ nghiêm ngặt, cấm xâm phạm, nên chỉ vào rừng là đã thành… lâm tặc rồi.
Một ngày năm 2000, sau buổi đi rừng, đoàn lâm tặc nghỉ ngơi trên một phiến đá phẳng, dưới chân “tường thành đá” giữa rừng. Đến bữa, họ thường bỏ cơm nắm ra ăn, hoặc nổi nửa nướng ốc núi, cua đá ăn thay cơm. Anh chàng Biên hứng chí trèo lên vách đá, ngồi dựa lưng hút thuốc.
Thấy cồm cộm sau lưng, anh Biên quay lại xem xét. Anh chàng dùng dao cạo một mảng rêu, thì thấy lộ ra miếng đá giống hệt một đốt xương sống. Mọi người nằm nghỉ trưa, còn Biên thì miệt mài cạo rêu, làm phát lộ những đốt sống chạy dài và những khúc xương như tạc trên đá. Không rõ là xương hay đá, Biên nạy một đốt sống và châm lửa đốt. Tuy nhiên, đốt mãi mà “khúc xương” vẫn trơ trơ, chẳng thấy bốc mùi gì. Anh chàng câm điếc chẳng tiết lộ với ai và cũng chẳng cho ai trong đoàn lâm tặc đó biết về hóa thạch lạ.
Dấu tích bộ xương trên vách đá được vẽ lại
Ngày đó, anh Lê Trọng Đạt chơi khá thân với anh chàng Biên câm điếc. Những ngày đi rừng thống kê, nghiên cứu về các loài, họ thường gặp nhau trong rừng. Một lần, khi hai người đi rừng cùng nhau, anh chàng Biên đã rất khó nhọc khi diễn tả về một bộ xương lạ dính trên vách đá. Anh Đạt liền đưa giấy bút cho anh Biên vẽ. Anh chàng câm điếc này vẽ rõ hình thù bộ xương trên vách đá.
Nhận thấy có một cái gì đó lạ lùng, ngay lập tức anh Đạt yêu cầu anh Biên dẫn đường đi xem. Anh Đạt đã vô cùng ngỡ ngàng khi tận mắt bộ xương hóa thạch này. Ngay hôm sau, toàn bộ Ban Lãnh đạo của Vườn Quốc gia Cúc Phương đã vạch rừng vào nghiên cứu bộ xương.
Bộ xương hóa thạch được giấu kín, dư luận không biết, nhưng các nhà khoa học, lãnh đạo chuyên môn đều biết cả.
Phát hiện hóa thạch tổ tiên mới của loài người ở Nam Phi
Người đi về Hà Nội – Cúc Phương rồi cuốc bộ vào chỗ có hóa thạch nhiều nhất là PGS.TSKH Trịnh Dánh, khi đó là Viện trưởng Viện Thông tin lưu trữ, rồi Giám đốc Bảo tàng Địa chất. Anh em ở Vườn Quốc gia Cúc Phương không thống kê nổi ông đã vào đó bao nhiêu lần. Có lần ông đi mỗi mình, có lần đi cùng các nhà khoa học, có lần đi cùng các quan chức, có lần dẫn cả đoàn các nhà khoa học nước ngoài vào nghiên cứu, chụp ảnh. Ông còn dẫn cả các chuyên gia bên Mỹ mấy lần cõng thạch cao và các thiết bị vào đó để dập phiên bản, đem về Hà Nội trưng bày, nghiên cứu. Tuy nhiên, khoa học công nghệ hiện đại của châu Âu, của Mỹ cũng đều thất bại, vì hóa thạch cheo leo trên vách núi, mà rừng thì rậm, quá thiếu ánh sáng.
Những chiếc rẻ sườn
Khi công nghệ hiện đại của thế giới thất bại trong việc dập phiên bản hóa thạch cheo leo trên vách đá, thì mấy nhà khoa học của Vườn Quốc gia Cúc Phương lại thành công bằng vài mẹo nhỏ. Họ đã đi thu mua một bao loại đất sét mà học sinh ở các trường tiểu học tập làm… thợ nặn gốm sứ, rồi cõng vào rừng. Dầu nhớt được quét một lượt lên vách đá cho trơn, chống dính, sau đó ốp đất sét trùm lên vách đá. Chờ đất sét khô, họ tách ra mang về. Hình thù của bộ xương đã hiện rõ trên miếng đất sét, do đó, chỉ việc đổ thạch cao lên bề mặt miếng đất sét là có được bản dập bộ xương hóa thạch.
Hồi giữa năm 2010, PGS.TS. Nguyễn Khắc Sử (Viện Khảo cổ học), đã dẫn một đoàn chuyên gia của Viện Hàn lâm khoa học Cộng hòa Liên bang Nga lội rừng vào nghiên cứu, xem xét hóa thạch tối cổ này. Các chuyên gia đã nghiên cứu rất tỉ mỉ, nhưng chưa đưa ra kết luận gì.
Cho đến bây giờ, mới chỉ có một công bố chính thức về hóa thạch này của nhóm nhà khoa học gồm PGS.TSKH. Trịnh Dánh; GS.TS. Herbert H.Covert - Đại học Calorado, Hoa Kỳ; PGS.TS. Mark W.Hamrick - Đại học Kent State - Ohio, Hoa Kỳ; Kevin C.Mckinney - Sở Địa chất, Hoa Kỳ... Theo đó, hóa thạch này thuộc bộ Bò sát răng phiến (Placodontia), xuất hiện trên trái đất vào Kỷ Trias, cách này ngay từ 251 đến 200 triệu năm. Đây là loài chỉ sống ở vùng ven biển nước nông vào thời kỳ đó. Các nhà khoa học mới chỉ xác định hóa thạch này ở mức bộ. Nếu phát hiện được xương đầu, khung chậu và xương chi thì sẽ cho phép xác định được mức độ loài.
Những đoạn đốt sống
Với phát hiện này, Việt Nam là nơi đầu tiên của Đông Nam Á tìm thấy hóa thạch Bò sát răng phiến. Hóa thạch này cũng nói lên rằng, vào Kỷ Trias xa xưa, Bò sát răng phiến đã có mặt ở Việt Nam chứ không chỉ có ở châu Âu và Trung Đông như thế giới vẫn kết luận lâu nay. Từ hóa thạch này, cả một quá khứ địa chất đa dạng sinh học ở nước ta đã được mở ra. Hóa thạch là một cách cửa đưa các nhà địa chất trở về với quá khứ lý thú.
Sau 15 năm trời nghiên cứu, đã có nhiều buổi hội thảo, góp ý, song đến giờ Ban Lãnh đạo Vườn Quốc gia Cúc Phương vẫn chưa tìm được cách ứng xử với hóa thạch Bò sát răng phiến này. Chủ trương của ban lãnh đạo là sẽ đưa hóa thạch vào hệ thống tham quan, tuy nhiên, biện pháp quản lý thế nào thì rất nan giải.
Đã có nhiều phương án như dựng rào sắt, quây kín bằng nhà kính như kiểu bảo tồn vách đá hóa thạch khủng long ở bên Mỹ, ai tham quan thì cứ tham quan, các nhà khoa học thì cứ việc ngồi trong lồng kính nghiên cứu, tìm hiểu. Tuy nhiên, biện pháp này cũng không ổn, vì nó làm mất đi vẻ tự nhiên của rừng già.
Trong lúc chưa tìm ra phương án bảo vệ, thì biện pháp tốt nhất là giấu kín hóa thạch trong rừng già. Chỉ những nhà khoa học, những tổ chức nghiên cứu có uy tín mới được phép chiêm ngưỡng bộ xương hóa thạch này. Các cuộc nghiên cứu đều được cán bộ của Vườn giám sát chặt chẽ. Ban Lãnh đạo Vườn Quốc gia Cúc Phương rất sợ lộ con đường vào khu vực có hóa thạch. Nếu kẻ nghịch ngợm nào phát hiện ra, bổ cho vài nhát dao, nhát búa thì có mà tan tành “kỳ quan” hóa thạch 230 triệu năm tuổi. Nói dại, nếu con đường dẫn vào khu vực hóa thạch bị đám săn đá cảnh phát hiện, thì có thể, chúng sẽ vác xà beng vào đào, đem mìn vào kích nổ.
Dấu tích bộ xương trên vách đá được vẽ lại
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét