Nguyễn Trọng Tạo
2 giờ ·
Âm nhạc Đăng ngày 10/04/2015 - 07:16
Nguyễn Trọng Tạo
(Trường hợp tôi viết bài hát “Khúc hát sông
quê” cũng là một bất ngờ).
Cuối tháng 8 năm 2002 Hội Nhạc sĩ VN tổ
chức trại sáng tác hợp xướng ở Vũng Tàu, tôi tham gia trại và dồn thời gian
viết hợp xướng “Hạt bụi”. Hạt bụi là một thứ nhỏ nhoi, không có gì đáng để ý.
Nhưng người ta thường nói, con người cũng chỉ là hạt bụi, sinh ra từ cát bụi
rồi trở về với cát bụi. “Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi/ Để một mai tôi về làm
cát bụi” – (Trịnh Công Sơn). Tôi suy nghĩ rất nhiều về hình tượng con người bé
nhỏ với cuộc sống ngắn ngủi trong thiên nhiên rộng lớn vĩnh hằng, sẽ được diễn
tả bằng hình thức hợp xướng. Tôi muốn có cả dàn hợp xướng trăm người, ngàn
người để hát về “hạt bụi” nhỏ nhoi…
Đang vật lộn với “hạt bụi” thì ông bạn thơ
Lê Huy Mậu (quê xứ Nghệ sống ở Vũng Tàu) đến rủ đi nhậu. Mậu đã kéo tôi ra khỏi
dòng mạch cảm xúc đang dồn nén, khá căng thẳng. Thế là đi. Nhậu tưng bừng. Nhậu
mút mùa. Nhậu khuya lắm mới về. Trước khi ra về, Lê Huy Mậu đưa tôi mấy bài thơ
nhờ xem và nhờ đưa in báo Văn Nghệ cho anh. Chả là lúc đó Mậu đang viết đơn xin
vào Hội Nhà Văn VN. In thêm một chùm thơ trên báo Văn Nghệ của hội sẽ tăng thêm
sức nặng cho việc vào Hội của anh. Tôi hứa sẽ đọc và chùm thơ hay thì sẽ đưa in
cho anh.
Nhậu xong cũng đã khuya, Mậu chở tôi về
phòng rồi chia tay, vì cũng đã say nhừ. Tôi đóng cửa ngủ vùi. Sáng dậy chạy ra
biển tắm cho “giã rượu”. Tắm nửa giờ mà khi lên bờ vẫn còn chếnh choáng. Về
phòng, tôi thấy trên bàn những bài thơ của Mậu. Chợt nhớ là phải đọc xem sao.
Tôi ngồi vào bàn đọc, và khi đọc đến bài thơ dài “Khúc hát sông quê” thì lặng
người xúc động.
Đây không phải là một bài thơ độc lập, mà
là một chương trong trường ca chưa in của Mậu. Rất lạ là chương trường ca này
làm tôi cảm động, nó làm tôi thấy có một điều gì đó thật xa xăm, sâu thẳm cuốn
hút tôi. Thì ra quê Mậu cũng giống quê tôi. Cũng con sông đôi bờ phù sa. Cũng
những kiếp người lam lũ. Cũng lòng yêu thương và nhân hậu. Nhưng Mậu đã đã bắt
được cái hồn quê nguyên ủy trong con người quê của Mậu. Mộc mạc, chân tình,
nhưng độc đáo và day dứt đến không ngờ:
Quê hương ta nghèo lắm
ta rửa rau bến sông cho con cá cùng ăn
ta mổ lợn con quạ khoang cũng ngồi chờ chia
thịt
cá dưới sông cũng có tết như người
Những câu thơ khiến tôi ứa nước mắt.
Tôi đọc lại bài thơ và chính những câu thơ
đầu tiên đã ngân lên âm nhạc. “Quá nửa đời phiêu dạt/ ta lại về úp mặt vào sông
quê”, (khi đó tôi thay chữ ta bằng chữ con để xác định sông cũng là Mẹ). Rồi
tôi đọc lần thứ ba, chọn lọc và viết lại một số câu thơ của anh cho hợp với sự
phát triển của âm nhạc. Lần này thì toàn bộ bài hát đã ngân lên trong tôi. Tôi
lấy giấy nhạc ra, và chỉ cần chép lại bản nhạc đã lưu vào bộ nhớ trong đầu tôi.
Có những câu nhạc đã vang lên, nhưng lời thơ lại không hợp với các nốt nhạc.
Tôi cứ để trống phần lời, vì với tôi, khi viết nhạc, tôi rất chú trọng đến khúc
thức bản nhạc, như âm nhạc là một tác phẩm độc lập, không phụ thuộc vào lời
thơ. Khi phổ nhạc cho thơ, tôi không thích âm nhạc phải “chạy theo” thơ, đánh
mất tính độc lập của nó để rồi cuối cùng chỉ thành một tác phẩm “hát thơ”. Tôi
muốn nó là một nhạc phẩm hoàn chỉnh, chỉ dựa trên cảm xúc của thơ, dựa vào lời
thơ để làm nên một sáng tạo mới trong một loại hình khác. Khi viết xong phần
nhạc, tôi viết lời cho những câu nhạc còn để trống. Nhiều câu thơ không thể bê
nguyên xi vào bản nhạc được, ví dụ:
Này dòng sông
ngươi còn nhớ chốn ta ngồi ngóng mẹ
phiên chợ Lường vời vợi tuổi thơ ta
sao ngày ấy ta dễ ngoan đến thế
mẹ cho ta một xu bánh đa vừng
tôi phải viết lại cho hợp với âm nhạc:
Ơi con sông quê, con sông quê
Sông còn nhớ chăng nơi ta ngồi ngóng mẹ
Vời vợi tuổi thơ một xu bánh đa vừng
Hoặc trong thơ Mậu viết:
Trên bãi sông
ta trồng cây cải tươi
ta ăn lá còn bướm ong thì hút mật
lúa gặt rồi - còn lại rơm thơm
Tôi rất thích câu “lúa gặt rồi - còn lại
rơm thơm” nhưng để giữ được câu đó, tôi phải dẫn dắt bằng những hình ảnh quen
thuộc ở chốn sông quê “con cá dưới sông, cây trồng trên bãi”như một sự hiển
nhiên. Nhờ cái sự hiển nhiên đó mà nó làm “đòn bẩy” cho câu tiếp theo “lúa gặt
rồi - còn để lại rơm thơm” mang được ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc bất ngờ.
Nói chung, ca từ nhiều khi mang tính ước lệ
mà vẫn tạo được ấn tượng mạnh vì nó đã có âm nhạc mang vác, chuyển tải, chắp
cánh.
Và cuối cùng là câu kết, gói lại, cũng là mở
ra hình tượng con sông quê, chính là hình tượng người mẹ, hình tượng quê hương
mãi mãi trào dâng trong tâm trí mỗi người: “Một dòng xanh trong chảy mãi tới vô
cùng”. Câu thơ này không có trong bài thơ. Khi viết xong bài hát, tôi tặng Lê
Huy Mậu câu này để kết bài thơ, và Mậu rất vui.
Bài hát viết xong khá nhanh. Có lẽ đây là
bài hát tôi viết nhanh nhất trong đời viết nhạc của mình. Lúc ấy mới gần 8 giờ
sáng. Trong bản thảo đầu tiên của bài hát này được ghi “Vũng Tàu, ngày
2.9.2002”.
Tôi vui mừng gọi điện thông báo cho Lê Huy
Mậu và bảo anh đến nghe rồi cùng đi ăn sáng. Mậu phóng xe máy đến, ngồi trên
chiếc giường trải drap trắng phẳng lì. Tôi pha ấm trà nóng rồi hát cho Mậu
nghe. Mậu nghe chăm chú, đến câu kết thúc thì bất ngờ anh nằm ngã ngửa trên
giường, hai tay giang ra như một cây thánh giá. Tôi nhìn mặt anh như sưng vênh
lên với tình cảm khó tả. Tôi hỏi: “Sao ông lại nằm đuỗn ra thế? Phổ vậy được
không?”. Chợt anh ngồi vùng dậy, và nói một câu khá bất ngờ với tôi: “Anh làm
tôi nổi tiếng đến nơi rồi! Bài hát này tôi tin là mọi người sẽ hát…”.
Chúng tôi đi ăn sáng cho đến chiều tối thì
nhận được điện của nhóm ca sĩ Hà Nội đang hát ở Vũng Tàu. Cuộc gặp gỡ đêm ấy
bên bờ biển, NSND Thu Hiền đã cầm bản nhạc hát cho mọi người nghe và chị nói
vui “Anh cho Thu Hiền độc quyền bài này nhé”. Sau đó Thu Hiền thu thanh ở Sài
Gòn và lấy tên Allbum là “Khúc hát sông quê”.
Khi trở lại Hà Nội, tôi đưa bài này cho VTV
và chọn giọng hát Anh Thơ. Tôi có nghe Anh Thơ hát vài lần và nghĩ, giọng Anh
Thơ sẽ hợp với bài hát này, sự trong sáng và chuẩn mực sẽ làm cho bài hát đẹp
hơn. Tôi đem bản nhạc đến nhà cho Anh Thơ. Anh Thơ đang nấu bếp, phục vụ ông bố
chồng bị ốm, nhưng cũng dành chút thời gian xem bản nhạc và nghe tôi hát qua
vài lần. Anh Thơ có vẻ thích thú, vừa nấu bếp vừa tập, và nhận lời thu tiếng,
thu hình bài hát này. Khi thu thanh, Anh Thơ đã gần như thuộc bài hát. Chỉ thu
vài lần là OK. Các kỹ thuật viên của đài vì quá thích nên đã “cóp” đĩa về nhà
nghe, dù không được phép. Vài tuần sau đó, bài hát được giới thiệu lần đầu tiên
trong chương trình Tác phẩm mới của VTV. Tôi không ngờ nó lại được công chúng
yêu chuộng đến thế. Hầu như từ đó, ngày nào bài hát này cũng được hát nơi này
nơi khác, rồi nó trở thành một “hội chứng” mang tên Khúc hát sông quê.
Cuối năm đó, Lê Huy Mậu được kết nạp vào
hội Nhà Văn với số phiếu tuyệt đối. Thỉnh thoảng anh gọi điện cho tôi kêu khổ
vì "fan" mời bia rượu suốt ngày, nhiều hôm mệt lử. Rồi đến đại hội
văn nghệ tỉnh, anh em bàu Mậu làm Chủ tịch hội, vì anh sở hữu sự nổi tiếng nhất
Bà Rịa - Vũng Tàu. Lại có người Việt ở hải ngoại mê bài hát này muốn mời cả
"Nhạc và Lời" ra nước ngoài chơi...
Tôi đến châu Âu, châu Mỹ lần nào cũng được
nghe Việt kiều hát “Khúc hát sông quê” với thật nhiều thiện cảm. Có người vì
quá yêu bài hát này mà sẵn sàng đưa tác giả đi đây đi đó quên cả việc riêng,
khiến tôi không thể nào quên được.
Đời một người sáng tác, hạnh phúc là tác
phẩm của mình được công chúng đón nhận và yêu thích. Nhưng hạnh phúc nhất với
tôi là nó được người làng tôi tâm đắc, chia sẻ và tự hào. Vâng, làng quê, nơi
cất dấu và hiến dâng cho ta bao tài sản tinh thần vô giá… Xin mãi mãi cảm tạ
làng quê!...
Hà Nội, 12.2010
(Ảnh: Nguyễn Trọng Tạo,
Anh Thơ, Lê Huy Mậu)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét