Tôi vào dòng
thời gian trên FB của mình, bất chợt thấy bài “HÃY TRẢ “TÔI XA HÀ NỘI” VỀ VỚI
CHÂN TÁC GIẢ” Nhạc sĩ kiêm nhà phê
bình : Nguyễn Thụy Kha. Đọc kỹ STT
thấy tác giả Nguyễn Thụy Kha lên tiếng và đòi lại quyền tác giả của ca khúc này
cho Khúc Ngọc Chân, một bạn quen của ông. Bài “TÔI XA HÀ NỘI” đang được phổ
biên lan tỏa lâu nay với tên tác giả là Anh Bằng, một nhạc sĩ nổi tiếng của miền
nam trước 1975…
Phương pháp khảo
cứu của Nguyễn Thụy Khoa là dựa vào tâm sự của nhạc sĩ Khúc Ngọc Chân khi ông
tìm gặp nhà khảo cứu, một người có tiếng nói được nhiều người trong giới âm nhạc
biết và chiếm giữ một số chương trình âm nhạc phát song của VTV được nhiều người
xem. Đây là phương pháp đã bị các phiên tòa hình sự bác bỏ: trọng cung thay cho
trọng chứng…
Qua giãi bày của
Khúc Ngọc Châu được Nguyễn Thụy Kha ưu ái ghi lại công phu và chi tiết, là một
độc giả không nằm năm giới âm nhạc thấy, Nguyễn Thụy Kha chưa chứng mình được sự
xác thực, khoa học khách quan để bênh vực, chứng minh Khúc Ngọc Chân là chính
tác giả ““TÔI XA HÀ NỘI”.
Khi muốn đứng
ra công bố mình là tác giả của một tác phẩm văn học-nghệ thuật nào đó, tác giả
chỉ đưa ra văn cảnh, hoàn cảnh ra đời bài hát để nói rằng nó chính là tâm trạng
của mình thì chưa đủ. Vì bằng chứng này có thể tìm đọc trên báo chí, sách vở.
Nhiều ý kiến cho rằng nếu Khúc Ngọc Chân là tác giả của ca khúc nổi tiếng ““TÔI
XA HÀ NỘI” thì chắc chắn không thể chỉ sáng tác có mỗi một bài như vậy vì mạch
cảm xúc của bài hát rất dồi dào, sâu lắng; Một tác giả có được những càm xúc
như ““TÔI XA HÀ NỘI” không đời thể chịu dừng lại mỗi một bài. Cảm thức âm nhạc
này với Anh Bằng có vẻ thuyết phục hơn vì Anh Bằng có nhiều ca khúc được nhiều
người hát.
Khúc Ngọc Chân
viễn lý do để bảo vệ “cần câu cơm”, tức là một chỗ đứng trong dàn nhạc giao hưởng
nên không dám xuất đầu lộ diện sớm rằng mình là tác giả của ca khúc ““TÔI XA HÀ
NỘI”…
Nếu Khúc Ngọc
Chân nói điều này trước năm 1975 thì có người tin còn sau năm 1975 thì khó ai
tin với 1 bài hát với những ca từ như ““TÔI XA HÀ NỘI” không có gì ghê gớm lại
có thể gây hệ lụy cho Khúc Ngọc Chân…Tại sao Khúc Ngọc Chân không lên tiếng
chuyện này khi Anh Bằng đang sống. Ông mới mất cách đây vài năm..
Một điều quan
trọng nữa, nếu Khúc Ngọc Chân là tác giả của ““TÔI XA HÀ NỘI” thì không lý gì
ông lại không công bố với một số bạn bè thân, hạn hẹp rằng ông chính là tác giả;
Chẳng nhẽ ông sợ bạn ông đi tố cáo với an ninh. Hiện nay nhân chứng duy nhất
theo Khúc Ngọc Chân, là người yêu của ông, nhân vật của ca khúc là bà Hằng thì
đã qua đời từ năm 1969?
Rõ ràng Khúc
Ngọc Chân chưa đưa ra được bất kỳ một bằng chứng xác thực, có chất chuyên môn để
chứng minh mình là tác giả của ““TÔI XA HÀ NỘI”. Thế mà Nguyễn Thụy Kha đứng ra
phán như đúng rồi: “HÃY TRẢ “TÔI XA HÀ NỘI” VỀ VỚI CHÂN TÁC GIẢ” ...
Với cách thẩm
định, khảo cứu theo cách nghe một chiều, “nhẹ dạ cả tin” kiểu " lợi ích nhóm" ấy ấy thì
bản thân tôi, dù không biết một nốt nhạc nào vẫn có thể đứng ra nhận vơ rằng ““TÔI
XA HÀ NỘI” là do tôi sáng tác. Và tôi sẽ nhờ một ông to mồm nào đó đứng ra
xác nhận là xong sao !
P.V.Đ.
Mời quý vị đọc bài của Nguyễn Thụy Kha:
HÃY TRẢ “TÔI
XA HÀ NỘI” VỀ VỚI CHÂN TÁC GIẢ
Nhạc sĩ kiêm nhà phê bình : Nguyễn Thụy Kha
Một buổi sáng
cuối thu Hà Nội, có một người nhỏ thó đến văn phòng tôi làm việc ở 59 Tràng Thi
– Hà Nội. Ông tự giới thiệu là Khúc Ngọc Chân. Tôi nhìn mãi mới nhận ra ông đã
từng là nghệ sĩ đàn cello ngồi ở Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam từ những năm mới
thành lập. Các anh em của ông là Khúc Phác và Khúc Ka Hoàng cũng đều là dân nhạc
nổi tiếng từ lâu.
Ông Chân họ
Khúc, đích thị là con cháu Khúc Thừa Dụ ở Ninh Giang – Hải Dương rồi. Ông nói rằng
ông có bài thơ về tổ tiên được khắc trên bia đá tại đền thờ họ Khúc ở quê. Dần
dà, ông bắt đầu kể cho tôi nghe về hoàn cảnh ra đời của ca khúc Nỗi lòng người
đi mà chính ông là tác giả với cái tên đầu tiên là Tôi xa Hà Nội.
Khúc Ngọc Chân
sinh năm 1936 tại phố Tô Tịch – Hà Nội. Ở Hà Nội, khi ông Chân vào thanh xuân
cũng là khi cuộc chiến đấu chống Pháp của chúng ta sắp vào hồi kết. Bởi vậy,
các thanh niên Hà Nội nơm nớp sợ bị bắt lính, tống ra các chiến trường. Để
thoát khỏi cảnh cưỡng ép này, gia đình đã nhờ người thân xin cho ông vào làm
nghề sửa chữa máy vô tuyến điện trong thành Hà Nội.
Làm ở đây, vừa
không bị bắt đi lính, lại chỉ phải làm có nửa ngày, nửa ngày tự do có thể làm
gì tùy thích. Vốn yêu âm nhạc, ông Chân tìm đến học đàn với thầy Wiliam Chấn ở
gần Hồ Tây. Lúc ấy, cả nhạc sĩ Đoàn Chuẩn và Tạ Tấn cũng đều đến học thầy Chấn
nổi tiếng. Qua học thầy mà ông Chân quen với một thiếu nữ Hà Nội tên là Nguyễn
Thu Hằng, kém ông hai tuổi. Rồi tình yêu nhen lửa. Họ đã có những ngày đầu yêu
thương thật thơ mộng bên bờ Hồ Gươm.
Không thể quên
những chiều ngồi bên bờ hồ té nước đùa vui với nhau. Sau thất bại ở Điện Biên
Phủ, Pháp buộc phải ký hiệp định Genève. Ông Chân phải theo gia đình về quê. Nỗi
nhớ nhung người yêu khiến cho ông cảm xúc bâng khuâng. Khi trở về Hà Nội, ông
Chân mới biết gia đình người yêu đã xuống Hải Phòng, ở khách sạn Cầu Đất chờ di
cư vào Nam. Ông tìm xuống Hải Phòng để sống cùng người yêu, chờ tiễn nàng xuống
tàu.
Những ngày đó,
với cây guitar luôn mang theo bên mình, Khúc Ngọc Chân viết Tôi xa Hà Nội tại
khách sạn Cầu Đất – Hải Phòng, viết lại những gì đã bâng khuâng trong suốt những
ngày tháng qua, những ngày tháng xa Hà Nội: “Tôi
xa Hà Nội năm lên mười tám khi vừa biết yêu. Bao nhiêu mộng đẹp yêu đương thành
khói bay theo mây chiều Hà Nội ơi! Nào biết ra sao bây giờ Ai đứng trông ai bên
hồ. Khua nước chơi như ngày xưa Chàng tròn 18 tuổi…”
Nàng tròn 16
tuổi. Khi ấy, tuổi ấy yêu đương là bình thường. Nếu nỗi nhớ thương người yêu
ngày đó đã khiến cho Hoàng Dương viết ra Hướng về Hà Nội nổi tiếng, thì Khúc Ngọc
Chân cũng viết Tôi xa Hà Nội nổi tiếng không kém. Chàng lại tiếp tục dào dạt trở
lại cái cảm xúc ấy, cái giai điệu ấy nhịp 3/8 hát chậm và tình cảm (Lento -
Espressivo): Tôi xa Hà Nội năm em mười sáu xuân tròn đắm say Đôi tay ngọc ngà
dương gian tình ái em đong thật đầy Bạn lòng ơi! Thuở ấy tôi mang cây đàn Quen
sống ca vui bên nàng Nàng khóc tơ duyên lìa xa…
Không biết
trong những ngày ngắn ngủi bên nhau ở Hải Phòng, nàng đã khóc bên chàng bao lần.
Chỉ biết rằng họ vẫn an ủi nhau, nàng cứ vào trước, chàng hứa hẹn rằng sẽ vào
sau, sẽ tìm nàng ở Sài Gòn. Nàng hãy gắng chờ đợi giữa đô hội phồn hoa: Giờ đây
biết ngày nào gặp nhau Biết tìm về nơi đâu ân ái trao nàng mấy câu Thăng Long
ơi! Năm tháng vẫn trôi giữa dòng đời Ngậm đắng nuốt cay nhiều rồi Hồ Gươm xưa vẫn
chưa phai mờ Ông Chân kể rằng khi viết Ngậm đắng nuốt cay nhiều rồi là viết rất
thực về những ngày luồn lủi, nơm nớp sợ bắt lính, sống không yên chút nào trong
lòng Hà Nội tạm bị chiếm. Đến khi ông viết Sài Gòn ơi! Mộng với tay cao hơn trời
cũng là tưởng tượng về cánh tay giơ cao của Nữ thần Tự do.
Ông viết trong
một thầm ước mong manh cho ngày gặp lại không biết đến khi nào. Viết vì thương
nàng cô đơn giữa Sài Gòn hoa lệ: Hôm nay Sài Gòn bao nhiêu tà áo khoe màu phố
vui Nhưng riêng một người tâm tư sầu não đi trong bùi ngùi Ca khúc được viết
xong, Khúc Ngọc Chân đã tập cho nàng hát thuộc lòng, hát đi hát lại đến chan chứa
cảm xúc. Khi ấy đã là cuối tháng 11.1954. Ngày đưa tiễn nàng và gia đình xuống
tàu há mồm di cư vào Nam, chàng và nàng cùng xuống một chiếc thuyền con ở bến
Bính để đi ra nơi tàu đậu ngoài cửa biển. Thuyền cứ trôi, còn chàng thì cứ bập
bùng guitar và hát “Tôi xa Hà Nội” cho nàng nghe. Nàng thì vừa nghe vừa đập nhịp
bằng tay lên mạn thuyền. Một cảnh tượng chia tay thật lãng mạn như trong tiểu
thuyết của Tự lực văn đoàn. Và rồi con tàu đã rời xa đất liền, trôi mãi vào biển
cả mênh mang, mang theo nàng và mối tình đầu day dứt cùng giai điệu đượm buồn
kia. Còn chàng thì quay về, rồi trở lại Hà Nội. Nhưng nỗi nhớ nàng thì cứ thắp
sáng trong những đêm trường cô đơn. Nỗi nhớ buộc chàng phải thốt lên thành thơ,
khi nhớ lại cảnh tiễn đưa nàng: Đưa tiễn em đi mưa bụi bay Tâm tư dằng xé lệ
dâng đầy Em đi gói ghém niềm chua chát Anh ở ôm ghì nỗi đắng cay Chiến họa trường
kỳ đến thảm khốc Tình đau vô hạn khó phôi pha Một thời bức xúc triệu đôi lứa Vật
đổi sao dời nhớ khó khuây. Còn nàng, khi vào Sài Gòn, vì mưu sinh, với khả năng
văn nghệ và vẻ đẹp của mình, nàng đã đến đầu quân cho một quán bar. Ở đó, nàng
vừa làm việc, vừa nhớ người yêu. Ca khúc của chàng đã được nàng tự hát trong những
đêm thương nhớ. Hát để nhớ chàng, hát để chia sẻ với bao người khác có tâm trạng
nhớ nhung như nàng.
Và đương
nhiên, một ca khúc hay như thế đã lọt vào thẩm âm của nhiều nhạc sĩ lúc đó cũng
đã lìa xa Hà Nội. Chắc chắn trong đó có nhạc sĩ Anh Bằng. Ca khúc đã có một số phận
khác khi được nhạc sĩ nhận thức và tìm cách xử lý. Còn ở Hà Nội, Khúc Ngọc Chân
đâu ngờ gia đình ông bao đời không chịu làm cho Tây đã không theo dòng người di
cư mà ở lại Hà Nội vừa giải phóng. Vậy là lời hứa với nàng đành lỡ dở theo thời
gian.
Ở lại Hà Nội,
năm 1956, ông Chân vào học đàn cello ở Trường Âm nhạc Việt Nam. Khi tốt nghiệp
thì về công tác tại Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam. Ngày thống nhất đất nước, khi
Dàn nhạc Giao hưởng vào biểu diễn ở Sài Gòn vừa giải phóng, ông Chân đi tìm người
yêu qua họ hàng thân thiết thì biết tin người yêu vò võ đợi chờ ngày gặp lại đã
mất vì mắc bệnh hiểm nghèo năm 1969, khi mới vào tuổi “tam thập nhi lập”.
Theo người
thân của người yêu, ông đã tìm đến mộ nàng và thắp hương, thầm khóc cho cuộc
tình chia phôi bất hạnh. Chính vì người yêu đã mất, nên ông không sao hiểu nổi
bằng cách gì mà ca khúc “Tôi xa Hà Nội” của ông lại lọt vào tay nhạc sĩ Anh Bằng,
được ông sửa thành nhịp 4/4 theo điệu Slow và phổ biến “quá trời” tại Sài Gòn.
Ông Chân nói rằng
đó là điều may mắn. Khi ấy, nếu ca khúc lan ra mà lại ghi tên ông là tác giả,
chắc ông khó mà ngồi yên ở Dàn nhạc Giao hưởng cho đến khi về hưu. Nhưng vì ca
khúc ghi là của tác giả Anh Bằng, nên những ca từ rất thực của ông diễn tả nỗi
phấp phỏng trong lòng Hà Nội tạm bị chiếm lại trở thành một vệt đen mang đậm nỗi
ấm ức của bao người di cư ở bên kia chiến tuyến.
Lại nữa, vì
Anh Bằng đổi tên ca khúc thành “Nỗi lòng người đi” nên vệt đen kia hóa thành có
thực khi đất nước bị chia cắt. Cũng chính vì thế mà cho đến nay Nỗi lòng người
đi (vốn là Tôi xa Hà Nội) vẫn chưa được cho phép hát lại. Tìm hiểu về nhạc sĩ
Anh Bằng qua nhiều luồng thông tin, qua trang mạng Google thì thấy rằng điều
ông Chân thổ lộ rất có cơ sở.
Nhạc sĩ Anh Bằng
tên khai sinh là Trần An Bường. Ông sinh năm 1925 tại thị trấn Bỉm Sơn thuộc
Ninh Bình. Ông học trung học tại Hà Nội trước khi di cư vào Nam. Sau ngày
30.4.1975, Anh Bằng sang Mỹ, cư trú tại Houston, bang Texas. Ông vẫn hoạt động
văn nghệ trong cộng đồng người Việt và hiện là cố vấn Trung tâm Asia Entertainment
tại Houston.
Ngày ấy, khi
vào Sài Gòn, theo thiển nghĩ của tôi, Anh Bằng chưa được biết đến như Chung
Quân, Cung Tiến. Nghe được ca khúc Tôi xa Hà Nội do một thiếu nữ làm ở quán bar
hát những khi chia sẻ mà lại không biết xuất xứ. Với khả năng âm nhạc của mình,
Anh Bằng đã thuộc được giai điệu này. Ông thấy rất hợp tâm trạng của ít nhất là
những thanh niên vừa phải xa Hà Nội di cư vào Sài Gòn. Vậy là cuộc sử dụng một
giai điệu mang tâm trạng của thanh niên xa Hà Nội, nhưng để hợp thời thế, Anh Bằng
đã chuyển nhịp 3/8 gốc của ca khúc Tôi xa Hà Nội thành nhịp 4/4 dùng tiết điệu
Slow.
Còn về ca từ,
Anh Bằng đã khéo léo gắn vào đó tên của một nhà thơ tình nổi tiếng là Nguyễn
Bính. Nguyễn Bính là nhà thơ đã từng tham gia chiến tranh tại Nam bộ và có bài
thơ Tiểu đoàn 307 được Nguyễn Hữu Trí phổ nhạc rất hoành tráng. Nhưng sau Hiệp
định Genève, ông đã ra tập kết ở miền Bắc. Có lẽ thông tin này, Anh Bằng không
biết, nên ông đã tự “vu” cho Nguyễn Bính chịu trách nhiệm ca từ này. Trong ca từ,
Anh Bằng có sửa vài chỗ. Chỗ thì cho lãng mạn hơn theo ý của ông. Đấy là câu
“Khua nước chơi như ngày xưa” thành “Khua nước trong như ngày xưa”. Hồ Gươm đã
được gọi là Hồ Lục Thủy, tức là hồ nước xanh tự ngàn xưa, nên chữ “trong” không
đúng với hiện thực mà là tưởng tượng ra thôi. Còn nữa, nếu Khúc Ngọc Chân viết:
“Mộng với tay cao hơn trời - Ai nhắn thay tôi đôi lời” thì Anh Bằng sửa là “tôi
hái hoa tiên cho đời” thì đúng là ca ngợi cuộc sống Sài Gòn lúc đó, để cho người
miền Nam thấy đang hưởng một cuộc sống “phồn hoa” tuy “giả tạo”. Cuối cùng, Anh
Bằng đã đổi tên ca khúc Tôi xa Hà Nội thành Nỗi lòng người đi, rất phù hợp với
tâm trạng những người xa Hà Nội khi ấy ở Sài Gòn. Và nhờ Nỗi lòng người đi, Anh
Bằng đã chính thức bước vào làng nhạc để rồi tạo ra trung tâm âm nhạc “Lê -
Minh - Bằng” tức là trung tâm do 3 nhạc sĩ: Lê Dinh - Minh Kỳ - Anh Bằng khởi
xướng, chuyên làm đĩa nhạc và dạy âm nhạc ở Sài Gòn từ 1966 đến 1975.
Ông Chân kể lại
câu chuyện này với tôi không hề có ý đòi hỏi gì về bản quyền và tranh chấp với
Anh Bằng. Ông chỉ muốn kể ra một sự thực của một ca khúc do ông viết ra. Sau
ngày thống nhất, sau khi đã đến thắp hương cho bà Hằng, và xót xa cảnh ngộ của
bà khi vào Sài Gòn phải làm “gái bar”, rồi phải giữ mình để mất đi cô đơn trong
bạo bệnh, cũng phải sau 20 năm nữa, không quên được mối tình đầu đẹp đẽ và lãng
mạn, ông Chân lại viết ra những vần thơ thương nhớ người yêu, cũng như sau Tôi
xa Hà Nội, ông còn viết Biển và em, Thu Hà Nội vẫn với “air nhạc” như Tôi xa Hà
Nội để nhớ bà. Ông đã rơm rớm khi đọc bài tưởng nhớ bà mang tên “Tình thoảng
gió”: Tình thoảng gió như tình đời trong bụi Đời mà nhơ thì bụi vẫn còn nhơ Ai
yêu đương thoang thoảng vào giấc mơ Còn giữ lại trong đời khi thoảng gió Chỉ
giây phút rồi liền sau đó Tình bay đi và gió cũng bay đi Bao nâng niu âu yếm hỏi
làm gì Người còn đó để tình bay theo gió Có những phút nhìn đời không màu đỏ Bởi
thiên tình mà ai có biết không Lụi tàn ngọn lửa đêm đông Ngẫm tình thoảng giá
nhìn không thấy đời Sống chơi vơi mà chết cũng chơi vơi Tuổi xuân ngày ấy buồn
ơi là buồn Có lẽ nước mắt trong bài thơ này cũng đủ để nói hết nỗi lòng của
chàng và nàng chia ly thuở đó. Bà Nguyễn Thu Hằng thì đã ra đi ôm theo mối tình
đầu trong tâm trạng cô đơn. Ông Chân vì không có bà Hằng cũng đành phải lập gia
đình khác, nhưng đâu có hạnh phúc trọn vẹn. Người vợ đầu của ông bây giờ đã
cùng cô con gái sang Phần Lan.
Năm 1974, ông
Chân mới “đi bước nữa” cùng một bác sĩ là giáo sư Đại học Y khoa. Bà tuy không
làm nghệ thuật nhưng rất yêu nghệ thuật. Nghe câu chuyện mối tình đầu của ông
Chân, bà đồng ý để ông Chân kể ra câu chuyện sáng tác ca khúc Tôi xa Hà Nội với
cuộc đời. Người thay ông Chân nhận làm tác giả ca khúc và đổi tên là Nỗi lòng
người đi, là nhạc sĩ Anh Bằng thì đã nhờ những giai điệu này mà nổi tiếng, có
cuộc sống tốt từ đó đến nay. Việc nhận thay vô thức này đã tặng cho ông Chân một
cuộc sống bình an trên đất Bắc từ 1954 đến nay. Cũng chả cần gì phải nói thêm về
sự chia sẻ, tranh chấp hồ đồ. Chỉ có một điều muôn thuở là “cái gì của Caesar
thì trả lại cho Caesar”. Bài viết này tuy đã muộn nhưng vẫn còn chưa muộn vì nhạc
sĩ Anh Bằng vẫn còn có thể có một lời nào đó với nhân gian về câu chuyện này.
Và hơn nữa, vì lý do cấp phép ca khúc được lưu hành sẽ lĩnh hội và cho phép Tôi
xa Hà Nội của Khúc Ngọc Chân được lưu hành như một ca khúc hay về Hà Nội thời kỳ
đó.
N.T.K.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét