Ngọc Thu
17-12-2015
Nhân ngày 19 tháng 12 sắp tới là ngày kỷ niệm 70 năm chiến tranh
Việt-Pháp, trang Ba Sàm thấy nên ôn lại giai đoạn lịch sử ngắn ngủi 15 tháng
nhưng đầy biến động, từ ngày Pháp theo quân Anh trở lại miền Nam Việt Nam vào
tháng 9 năm 1945, nhất là sau khi tới miền Bắc vào tháng 3 năm 1946, cho đến
ngày bùng nổ “toàn quốc kháng chiến”. Những biến cố này khởi sự từ chủ nghĩa đế
quốc của tướng de Gaulle và các lãnh đạo Pháp kế tiếp muốn thâu hồi ba nước
Đông Dương đã bị Nhật chiếm đoạt trước khi Thế chiến II chấm dứt. Vì Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa và lực lượng Việt Minh còn quá mới và quá yếu trong khi còn
phải đối phó với các đảng phái quốc gia đang giành chính nghĩa chống Pháp, lãnh
tụ Hồ Chí Minh đã phải chấp nhận ký với Pháp hai bản thỏa ước tạm thời để có
thời gian chuẩn bị chiến tranh. Dù đã có được lợi thế đưa Việt Nam vào trong
Khối Liên Hiệp Pháp, các lãnh đạo Pháp, kể cả những bạn cũ của Hồ Chí Minh
trong đảng Xà Hội và đảng Cộng sản Pháp, đều nóng lòng chiếm đoạt lại Việt Nam
khiến cho chiến tranh không thể nào tránh được.
Tài liệu dưới đây, trích từ cuốn “Việt Nam 1945-1995: Chiến tranh, Tị nạn và Bài học lịch
sử”
của Giáo sư Lê Xuân Khoa, tường thuật khá đầy đủ nguyên nhân và
những diễn biến đưa đến ngày bùng nổ chiến tranh Việt-Pháp kéo dài tám năm mà
kết quả là Pháp thua trận nhưng đất nước lại bị chia đôi và lâm vào một cuộc
chiến mới kéo dài thêm 20 năm nữa. Trong thời gian chiến tranh, Pháp đã phạm
nhiều sai lầm và bỏ lỡ nhiều cơ hội hòa bình. Đây là những vấn đề được đề cập ở
những trang sau của cuốn sách.
____
GS Lê Xuân Khoa
Sau khi tư lệnh hải quân Rigault de Genouilly hạ lệnh bắn phá
cửa biển Đà Nẵng, mở đầu cuộc xâm lăng Việt Nam năm 1858, triều đình Huế đã
phải ký tổng cộng ba thỏa ước, hai lần đầu mỗi lần nhường một phần đất miền Nam
cho Pháp nhưng đến lần thứ ba, với thỏa ước Patenôtre 1884, thì toàn thể Việt
Nam phải chịu sự đô hộ của Pháp dưới ba chế độ khác nhau: miền Nam nhường đứt
cho Pháp dưới chế độ thuộc địa, miền Trung và miền Bắc đặt dưới chế độ bảo hộ
(trừ Hà Nội, Hải Phòng và Đà Nẵng phải nhường cho Pháp) nhưng triều đình Huế được
chia quyền cai trị về hành chánh ở miền Trung. Tính từ 9 tháng 5, 1862 là ngày
bán thỏa ước đầu tiên được ký kết cho đến 9 tháng Ba 1945 là ngày Pháp bị Nhật
đuổi ra khỏi Đông Dương, tổng cộng thời gian Việt Nam bị Pháp đô hộ là 83 năm.
Trong thời gian này, thực dân Pháp đã triệt để khai thác tài nguyên và sức lao
động của dân Việt, thi hành chính sách ngu dân, bác bỏ những yêu cầu được đối
xử công bằng, và thẳng tay đàn áp những hành động chống đối hay nổi loạn. Mặc
dầu vậy, Pháp vẫn phải liên tiếp đối phó với những phong trào chính trị hay lực
lượng vũ trang được khởi xướng hay lãnh đạo bởi các sĩ phu nho học hay những
trí thức thấm nhuần tư tưởng tự do dân chủ Tây phương. Vì mục tiêu giới hạn của
cuốn sách, chương này sẽ không nói đến những biện pháp bóc lột và đàn áp của
thực dân Pháp trong giai đoạn đô hộ Việt Nam mà sẽ chỉ nói đến những sai lầm
của Pháp trong thời kỳ 1945-1954 đối với chính quyền Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa
của Việt Minh cũng như với chính quyền Quốc gia Việt Nam thời Bảo Đại.
Thế Chiến II chấm dứt không chỉ đánh dấu sự thất bại của Đức
Quốc Xã và Quân phiệt Nhật trong tham vọng chinh phục toàn cầu, nó còn báo hiệu
sự suy tàn của những đế quốc thuộc địa ở châu Á và châu Phi. Một loại chiến
tranh mới —Chiến Tranh Lạnh— giữa hai phe tư bản và cộng sản xuất hiện khi Hoa
Kỳ và Nga Sô bắt đầu củng cố và tăng cường lực lượng bằng cuộc thi đua võ trang
và một loạt chiến tranh ủy nhiệm tại những khu vực khác nhau trên thế giới. Để
ngăn chặn sự bành trướng ảnh hưởng của cộng sản, Hoa Kỳ thấy cần phải giải trừ
chế độ thuộc địa và hỗ trợ cho các phong trào đòi tự do, dân chủ và nhân quyền
ở các nước nghèo và bị áp bức. Hoa Kỳ tự ý trao lại chủ quyền cho Phi-líp-pin
năm 1946. Anh quốc nhìn nhận nền độc lập của Ấn-độ năm 1947, và Hoà Lan cũng
phải trả lại độc lập cho In-đô-nê-sia năm 1949. Chỉ còn Pháp là đế quốc duy
nhất vẫn tiếp tục mưu toan duy trì quyền lực ở Đông Dương, làm hại chính nghĩa
quốc gia ở Việt Nam
Quan niệm của Pháp về Đông Dương — được xác định trong bản Tuyên
cáo ngày 25 tháng Ba 1945 của Chính phủ Lâm thời do tướng Charles de Gaulle
lãnh đạo — là “Một Liên Bang gồm tất cả năm lãnh thổ Đông Dương, cùng với nước
Pháp và các thuộc địa khác hợp lại thành khối Liên Hiệp Pháp.”
1. Liên Bang Đông Dương sẽ có một chính phủ do một Toàn Quyền (Gouvemeur Général) người Pháp làm Chủ tịch, và các Bộ trưởng sẽ do Toàn Quyền lựa chọn gồm những người bản xứ và Pháp kiều. Quốc Hội Liên Bang cũng gồm cả đại biểu Pháp và bản xứ với quyền lực rất giới hạn. Quốc phòng và Ngoại giao là trách nhiệm của người Pháp. Điều quái gở là theo chế độ chính trị này, Việt Nam còn bị thiệt hại hơn cả những điều khoản qui định trong Thỏa ước Patenôtre 1884, vì quốc gia Việt Nam bị chia làm ba xứ (Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ) cùng với Cam-bốt và Lào hợp thành Liên Bang Đông Dương trong khối Liên Hiệp Pháp. Thời đó, người Pháp vẫn coi Đông Dương là thuộc quyền sở hữu của họ — do đó có tên “xứ Đông Dương thuộc Pháp” (Indochine Francaise), gọi tắt là Đông Pháp — và người bản xứ là những dân mọi rợ được Pháp tới cai trị với sứ mệnh khai hoá văn minh (mission civilisatrice), vì thế dân bản xứ cần phải biết ơn “mẫu quốc.” Ngay cả Sainteny cũng phải bực mình khi nhận thấy hầu hết các viên chức người Pháp hồi đó vẫn tin tưởng rằng “dân chúng Đông Dương đang nóng lòng chờ đợi chúng ta trở lại và chuẩn bị dang tay chào đón chúng ta.”
2.Tướng de Gaulle luôn luôn bị ám ảnh bởi sự cần thiết phải phục hồi danh dự cho nước Pháp sau khi đã phải đầu hàng Đức (tháng Sáu 1940), chịu cho Nhật kiểm soát về quân sự ở Đông Dương (tháng Chín 1940), rồi bị Nhật lật đổ ở Đông Dương (tháng Ba 1945). Vì vậy ngoài công cuộc kháng chiến chống Hitler, de Gaulle còn muốn xác định vai trò của Pháp như một cường quốc trên thế giới bằng cách thâu hồi các thuộc địa cũ ở châu Á và châu Phi. Ngay từ khi mới chạy sang Anh quốc để lãnh đạo kháng chiến, de Gaulle đã trông cậy một phần vào nguồn tài sản của Pháp quốc hải ngoại làm hậu thuẫn cho sứ mệnh giải phóng quê hương. Trong lời hiệu triệu dân chúng Pháp từLondon
1. Liên Bang Đông Dương sẽ có một chính phủ do một Toàn Quyền (Gouvemeur Général) người Pháp làm Chủ tịch, và các Bộ trưởng sẽ do Toàn Quyền lựa chọn gồm những người bản xứ và Pháp kiều. Quốc Hội Liên Bang cũng gồm cả đại biểu Pháp và bản xứ với quyền lực rất giới hạn. Quốc phòng và Ngoại giao là trách nhiệm của người Pháp. Điều quái gở là theo chế độ chính trị này, Việt Nam còn bị thiệt hại hơn cả những điều khoản qui định trong Thỏa ước Patenôtre 1884, vì quốc gia Việt Nam bị chia làm ba xứ (Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ) cùng với Cam-bốt và Lào hợp thành Liên Bang Đông Dương trong khối Liên Hiệp Pháp. Thời đó, người Pháp vẫn coi Đông Dương là thuộc quyền sở hữu của họ — do đó có tên “xứ Đông Dương thuộc Pháp” (Indochine Francaise), gọi tắt là Đông Pháp — và người bản xứ là những dân mọi rợ được Pháp tới cai trị với sứ mệnh khai hoá văn minh (mission civilisatrice), vì thế dân bản xứ cần phải biết ơn “mẫu quốc.” Ngay cả Sainteny cũng phải bực mình khi nhận thấy hầu hết các viên chức người Pháp hồi đó vẫn tin tưởng rằng “dân chúng Đông Dương đang nóng lòng chờ đợi chúng ta trở lại và chuẩn bị dang tay chào đón chúng ta.”
2.Tướng de Gaulle luôn luôn bị ám ảnh bởi sự cần thiết phải phục hồi danh dự cho nước Pháp sau khi đã phải đầu hàng Đức (tháng Sáu 1940), chịu cho Nhật kiểm soát về quân sự ở Đông Dương (tháng Chín 1940), rồi bị Nhật lật đổ ở Đông Dương (tháng Ba 1945). Vì vậy ngoài công cuộc kháng chiến chống Hitler, de Gaulle còn muốn xác định vai trò của Pháp như một cường quốc trên thế giới bằng cách thâu hồi các thuộc địa cũ ở châu Á và châu Phi. Ngay từ khi mới chạy sang Anh quốc để lãnh đạo kháng chiến, de Gaulle đã trông cậy một phần vào nguồn tài sản của Pháp quốc hải ngoại làm hậu thuẫn cho sứ mệnh giải phóng quê hương. Trong lời hiệu triệu dân chúng Pháp từ
3.Ngay sau khi Nhật tấn công Pearl Harbour (Trân Châu Cảng) ngày 7
tháng Mười Hai 1941, Pháp cũng ra tuyên cáo khai chiến với Nhật cùng với Hoa Kỳ
và Anh quốc, dù không được mời. Đối với de Gaulle, việc tham gia vào mặt trận
Thái Bình Dương là một cơ hội để tái xác định vị trí cường quốc của Pháp. Tháng
Bảy 1943, de Gaulle chủ trương rằng “chiến dịch có ưu tiên cao nhất sau khi
giải phóng chính quốc là giải phóng Đông Dương.”
4.Đến tháng Giêng 1944, trong bài diễn văn khai mạc hội nghịBrazzaville
5. Biết rằng Tổng Thống Hoa Kỳ Franklin D. Roosevelt không muốn cho Pháp trở lại Đông Dương, de Gaulle đã vận động với Anh và được thủ tướng Churchill đồng ý giúp đỡ. Từ tháng Bảy 1944, Lực lượng Đặc nhiệm 136 của Anh ở Viễn Đông bắt đầu thả dù người và dụng cụ tiếp tế cho tình báo Pháp ở Đông Dương. Sau cuộc đảo chính 9 tháng Ba 1945 của Nhật, tàn quân Pháp chạy sang Quảng Tây và Vân Nam vẫn còn được Lực lượng 136 tiếp tế nhưng chỉ giới hạn hoạt động ở vùng Thượng Lào vì ở Việt Nam đã có Việt Minh thay thế với sự giúp đỡ của tình báo Mỹ OSS.
6. Cho đến ngày de Gaulle từ chức vào tháng Giêng 1946, ông vẫn không thay đổi đầu óc thực dân lỗi thời đối với ViệtNam Nam Washington Nam
vừa tức giận vừa buồn cười khi ông lên đài phát thanh ở Washington
7. Cũng trong ngày hôm đó, ông gửi một bản chỉ thị cho Đô đốc d’Argenlieu, xác nhận “Cao Ủy Pháp có quyền hành của chức vụ Toàn quyền ở Đông Dương kiêm Tổng tư lệnh các lực lượng hải, lục, không quân có căn cứ tại Đông Dương hay được chỉ định tới xứ này. Nhiệm vụ đầu tiên của Cao úy là phục hồi chủ quyền (của Pháp) trên các lãnh thổ của Liên hiệp Đông Dương.”
8. Trong lá thư viết cho tướng Leclerc ngày 25 tháng Chín 1945, de Gaulle quở trách: “Nhiệm vụ của ông là tái lập chủ quyền của nước Pháp ở Hà Nội và tôi lấy làm ngạc nhiên thấy ông vẫn chưa làm được việc đó.”
9. Đến tháng Mười, khi toà Đại sứ Mỹ ở Trùng Khánh yêu cầu được cung cấp một bản tuyên cáo mới về ý định của Pháp đối với Đồng Dương, de Gaulle bực tức trả lời: “Không thể có chuyện chính phủ Pháp phải ra một tuyên cáo mới về Đông Dương vào lúc này. Bản tuyên cáo tháng Ba tự nó đã đầy đủ rồi. Nhắc lại chỉ làm cho tình thế phức tạp hơn.”
10. Ở đây cũng nên nhắc đến quan niệm của Toàn Quyền Decoux, tiến bộ hơn so với quan niệm của de Gaulle, về chính sách đối với Đông Dương. Decoux viết: “Trong suốt sự nghiệp của tôi, tôi đã được chứng kiến tận mắt những sai lầm trong chính sách ở những thuộc địa cũ của chúng ta… Những lời tuyên bố thiếu thận trọng và không hợp thời tại hội nghịBrazzaville
11. Sau de Gaulle phải nói đến Cao ủy Thierry d’Argenlieu, người thay thế cho Decoux ở Đông Dương. Mặc dù trực tiếp đụng chạm với thực tế ở Việt Nam và am hiểu tình hình xứ này hơn de Gaulle, d’Argenlieu vẫn tin tưởng có thể bắt ép Việt Nam bằng sức mạnh quân sự. Ông đã nhắc nhở Sainteny tuyệt đối không dùng từ ngữ “độc lập” khi điều đình với Hồ Chí Minh, và ngay cả sau khi Hiệp định Sơ bộ 6 tháng Ba chỉ cho Việt Nam qui chế của một “nước tự do,” d’Argenlieu vẫn không muốn thi hành hiệp định này. Chỉ hai ngày sau khi bản hiệp định được ký, ông đã bực tức nói với tướng Valluy, “Tôi thật lấy làm lạ rằng nước Pháp có một đạo quân viễn chinh hùng hậu như vậy ở Đông Dương mà các nhà lãnh đạo lại thích đàm phán hơn là chiến đấu.”
12. Ngày 24 tháng Ba, thay vì đến Hà Nội thăm vị nguyên thủ của quốc gia chủ nhân, d’Argenlieu chỉ thị cho Sainteny mời Hồ Chí Minh tới gặp ông trên chiến hạm Emile Bertin ở ngoài khơi Vịnh Hạ Long. Cùng đi với ông Hồ là Phụ tá Hoàng Minh Giám và Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Tường Tam. Trước khi họp, d’Argenlieu mời Hồ Chí Minh cùng duyệt khán một cuộc diễn hành của hạm đội Pháp, rõ ràng với dụng ý phô trương lực lượng hòng áp đảo tinh thần đối thủ của mình.
13. Hai bên đồng ý sắp xếp phiên họp chuẩn bị ở Đà Lạt vào tháng Tư và hội nghị chính thức ở Fontainebleau vào cuối tháng Năm. Hội nghị Đà Lạt bế tắc vì hai bên không đồng ý về vai trò “quốc gia tự do” trong khôi Liên Hiệp Pháp cũng như về thủ tục trả lại Nam Kỳ cho Việt Nam.
4.Đến tháng Giêng 1944, trong bài diễn văn khai mạc hội nghị
5. Biết rằng Tổng Thống Hoa Kỳ Franklin D. Roosevelt không muốn cho Pháp trở lại Đông Dương, de Gaulle đã vận động với Anh và được thủ tướng Churchill đồng ý giúp đỡ. Từ tháng Bảy 1944, Lực lượng Đặc nhiệm 136 của Anh ở Viễn Đông bắt đầu thả dù người và dụng cụ tiếp tế cho tình báo Pháp ở Đông Dương. Sau cuộc đảo chính 9 tháng Ba 1945 của Nhật, tàn quân Pháp chạy sang Quảng Tây và Vân Nam vẫn còn được Lực lượng 136 tiếp tế nhưng chỉ giới hạn hoạt động ở vùng Thượng Lào vì ở Việt Nam đã có Việt Minh thay thế với sự giúp đỡ của tình báo Mỹ OSS.
6. Cho đến ngày de Gaulle từ chức vào tháng Giêng 1946, ông vẫn không thay đổi đầu óc thực dân lỗi thời đối với Việt
7. Cũng trong ngày hôm đó, ông gửi một bản chỉ thị cho Đô đốc d’Argenlieu, xác nhận “Cao Ủy Pháp có quyền hành của chức vụ Toàn quyền ở Đông Dương kiêm Tổng tư lệnh các lực lượng hải, lục, không quân có căn cứ tại Đông Dương hay được chỉ định tới xứ này. Nhiệm vụ đầu tiên của Cao úy là phục hồi chủ quyền (của Pháp) trên các lãnh thổ của Liên hiệp Đông Dương.”
8. Trong lá thư viết cho tướng Leclerc ngày 25 tháng Chín 1945, de Gaulle quở trách: “Nhiệm vụ của ông là tái lập chủ quyền của nước Pháp ở Hà Nội và tôi lấy làm ngạc nhiên thấy ông vẫn chưa làm được việc đó.”
9. Đến tháng Mười, khi toà Đại sứ Mỹ ở Trùng Khánh yêu cầu được cung cấp một bản tuyên cáo mới về ý định của Pháp đối với Đồng Dương, de Gaulle bực tức trả lời: “Không thể có chuyện chính phủ Pháp phải ra một tuyên cáo mới về Đông Dương vào lúc này. Bản tuyên cáo tháng Ba tự nó đã đầy đủ rồi. Nhắc lại chỉ làm cho tình thế phức tạp hơn.”
10. Ở đây cũng nên nhắc đến quan niệm của Toàn Quyền Decoux, tiến bộ hơn so với quan niệm của de Gaulle, về chính sách đối với Đông Dương. Decoux viết: “Trong suốt sự nghiệp của tôi, tôi đã được chứng kiến tận mắt những sai lầm trong chính sách ở những thuộc địa cũ của chúng ta… Những lời tuyên bố thiếu thận trọng và không hợp thời tại hội nghị
11. Sau de Gaulle phải nói đến Cao ủy Thierry d’Argenlieu, người thay thế cho Decoux ở Đông Dương. Mặc dù trực tiếp đụng chạm với thực tế ở Việt Nam và am hiểu tình hình xứ này hơn de Gaulle, d’Argenlieu vẫn tin tưởng có thể bắt ép Việt Nam bằng sức mạnh quân sự. Ông đã nhắc nhở Sainteny tuyệt đối không dùng từ ngữ “độc lập” khi điều đình với Hồ Chí Minh, và ngay cả sau khi Hiệp định Sơ bộ 6 tháng Ba chỉ cho Việt Nam qui chế của một “nước tự do,” d’Argenlieu vẫn không muốn thi hành hiệp định này. Chỉ hai ngày sau khi bản hiệp định được ký, ông đã bực tức nói với tướng Valluy, “Tôi thật lấy làm lạ rằng nước Pháp có một đạo quân viễn chinh hùng hậu như vậy ở Đông Dương mà các nhà lãnh đạo lại thích đàm phán hơn là chiến đấu.”
12. Ngày 24 tháng Ba, thay vì đến Hà Nội thăm vị nguyên thủ của quốc gia chủ nhân, d’Argenlieu chỉ thị cho Sainteny mời Hồ Chí Minh tới gặp ông trên chiến hạm Emile Bertin ở ngoài khơi Vịnh Hạ Long. Cùng đi với ông Hồ là Phụ tá Hoàng Minh Giám và Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Tường Tam. Trước khi họp, d’Argenlieu mời Hồ Chí Minh cùng duyệt khán một cuộc diễn hành của hạm đội Pháp, rõ ràng với dụng ý phô trương lực lượng hòng áp đảo tinh thần đối thủ của mình.
13. Hai bên đồng ý sắp xếp phiên họp chuẩn bị ở Đà Lạt vào tháng Tư và hội nghị chính thức ở Fontainebleau vào cuối tháng Năm. Hội nghị Đà Lạt bế tắc vì hai bên không đồng ý về vai trò “quốc gia tự do” trong khôi Liên Hiệp Pháp cũng như về thủ tục trả lại Nam Kỳ cho Việt Nam.
Hồ Chí Minh lên đường sang Pháp ngày 30 tháng Năm 1946 để theo
dõi diễn tiến của hội nghị Fontainebleau và hoạt động của phái đoàn Việt Nam do
Phạm Văn Đồng cầm đầu. Chỉ mấy ngày sau, khi còn dừng chân ở Ai cập, thì có tin
d’Argenlieu đã cho ra đời nước Cộng Hòa Nam Kỳ Tự Trị (République Autonome de
Cochinchine) để đặt phái đoàn Việt Nam trước “một sự đã rồi”.
14. Vì Pháp đang bận bầu cử quốc hội và thay đổi chính phủ nên mãi đến ngày 6 tháng Bảy hội nghị Fontainebleau mới bắt đầu họp. Tại đây, tình trạng bế tắc còn trầm trọng hơn ở hội nghị Đà Lạt ba tháng trước đó. Ngày 1 tháng Tám, khi được tin d’Argenlieu triệu tập một hội nghị khác ở Đà Lạt để thành lập Liên Bang Đông Dương trong đó có Cộng Hòa Nam Kỳ và Cao Nguyên miền Trung, phái đoàn Việt Nam bỏ họp để phản đối. Hồ Chí Minh và Bộ trưởng Pháp quốc Hải ngọai Marius Moutet phải cố gắng dàn xếp. Cuối tháng Tám hội nghị mới họp tiếp nhưng vẫn không giải quyết được gì và đến 13 tháng Chín phái đoàn Phạm Văn Đồng phải tay không trở về nước. Hồ Chí Minh ở lại họp riêng với Marius Moutet, thuyết phục người bạn cũ trong đảng Xã Hội: “Anh không nên để tôi ra đi như thế này. Hãy tiếp tay cho tôi để chống lại những kẻ đang tìm cách lấn át tôi. Anh sẽ không hối tiếc đâu.”
15. Trước thái độ kiên quyết của Moutet, nửa đêm ngày 14 tháng Chín, ông Hồ trở lại nhà riêng của Moutet để ký một bản tạm ước (modus vivendi) mà nội dung còn thua thiệt cho Việt Nam hơn cả hiệp định sơ bộ 6 tháng Ba, vì Pháp vẫn duy trì mọi quyền lợi căn bản trong khi qui chế “quốc gia tự do” còn bỏ lửng và cuộc trưng cầu dân ý về vấn đề Nam Kỳ không được nhắc đến nữa. Điểm mới duy nhất trong bản tạm ước là sự hứa hẹn “cùng nhau tìm cách đạt được các thỏa thuận về mọi vấn đề có thể được đặt ra” và đồng ý sẽ tiếp tục cuộc đàm phán để tiến tới việc kết thúc thỏa hiệp trễ nhất là tháng Giêng 1947. Ký xong bản tạm ước, Hồ Chí Minh nói với Sainteny khi ra khỏi nhà của Moutet: “Tôi vừa tự ký cho tôi một bản án tử hình”:
16. Hồ Chí Minh không thể nào thất vọng hơn vì trước khi lên đường ông rất tin tưởng rằng việc ông trở lại Pháp để vận động những nhân vật quen biết cũ sẽ phải đem lại kết quả tích cực. Thật đáng ngạc nhiên là trong giới lãnh đạo Pháp, ngay cả những nhân vật thuộc phe tả, cũng không có người nào từ bỏ tham vọng đế quốc và giúp cho Hồ Chí Minh đạt được thỏa ước về một “quốc gia tự do” theo đó Pháp vẫn còn được hưởng nhiều quyền lợi. Marius Moutet đã đồng tình với Cao ủy ở Nam Kỳ Jean Cèdile khi ông này tuyên bố về hiệp định sơ bộ 6 tháng Ba rằng: “chính phủ Pháp có ý định thiết lập ở Nam Kỳ, cũng như ở các nước khác trong Liên Bang Đông Dương, một chính thể tự do tương tự như chính thể hiện hữu ở Cam-bốt… Nam Kỳ cũng sẽ có chính phủ, quốc hội, quân đội và tài chánh riêng. Nam Kỳ sẽ có những quyền lợi y như các thành viên khác của Liên Bang.”
17. Ngay cả Đảng cộng sản Pháp, tuy ngoài miệng vẫn nói ủng hộ các dân tộc Đông Dương nhưng không hề chứng tỏ bằng hành động cụ thể. Tổng Bí thư Maurice Thorez đã đặt tham vọng quốc gia trên tình nghĩa đồng chí, dù Hồ Chí Minh thuộc thành phần sáng lập đảng cộng sản Pháp. Khi được Sainteny hỏi ý kiến về hiệp định 6 tháng Ba, Thorez gợi ý rằng “nếu phía ViệtNam
18. Ông cũng cho nhà báo Philippe Devillers hay rằng đảng cộng sản Pháp không có ý bài bác sự hiện diện của nước Pháp ở Đông Dương và nhiệt tình mong muốn thấy lá cờ tam tài tung bay trên những lãnh thổ xa xôi của khối Liên Hiệp Pháp trên toàn thế giới.
19. Bản tạm ước 14 tháng Chín là một sự thất bại của Hồ Chí Minh nhưng đây cũng là một bước lùi chiến thuật vì ông cần có thêm thời gian để chuẩn bị một cuộc chiến lâu dài khó lòng tránh khỏi. Chính phủ gia tăng động viên tinh thần chống Pháp và đoàn ngũ hoá quần chúng dưới sự lãnh đạo của mặt trận Việt Minh. Khí giới được mua thêm và chuyển vào ViệtNam
20. Tiếp theo đó, hai ngàn quân Pháp tràn vào hải cảng tiến chiếm khu người Hoa. Bộ đội Việt Minh chiến đấu cho đến ngày 28 thì phải rút ra khỏi khu phố này.Hai bên tiếp tục chuẩn bị chiến tranh trong khi Sainteny và Hồ Chí Minh vẫn cố gắng thăm dò lẫn nhau về giải pháp hòa bình. Ngày 15 tháng Mười Hai, Hồ Chí Minh nhờ Sainteny gửi một điện văn của ông cho tân thủ tướng Pháp Léon Blum đưa ra những đề nghị cụ thể để giải quyết cuộc tranh chấp. Trước khi chuyển vềParis Nam
14. Vì Pháp đang bận bầu cử quốc hội và thay đổi chính phủ nên mãi đến ngày 6 tháng Bảy hội nghị Fontainebleau mới bắt đầu họp. Tại đây, tình trạng bế tắc còn trầm trọng hơn ở hội nghị Đà Lạt ba tháng trước đó. Ngày 1 tháng Tám, khi được tin d’Argenlieu triệu tập một hội nghị khác ở Đà Lạt để thành lập Liên Bang Đông Dương trong đó có Cộng Hòa Nam Kỳ và Cao Nguyên miền Trung, phái đoàn Việt Nam bỏ họp để phản đối. Hồ Chí Minh và Bộ trưởng Pháp quốc Hải ngọai Marius Moutet phải cố gắng dàn xếp. Cuối tháng Tám hội nghị mới họp tiếp nhưng vẫn không giải quyết được gì và đến 13 tháng Chín phái đoàn Phạm Văn Đồng phải tay không trở về nước. Hồ Chí Minh ở lại họp riêng với Marius Moutet, thuyết phục người bạn cũ trong đảng Xã Hội: “Anh không nên để tôi ra đi như thế này. Hãy tiếp tay cho tôi để chống lại những kẻ đang tìm cách lấn át tôi. Anh sẽ không hối tiếc đâu.”
15. Trước thái độ kiên quyết của Moutet, nửa đêm ngày 14 tháng Chín, ông Hồ trở lại nhà riêng của Moutet để ký một bản tạm ước (modus vivendi) mà nội dung còn thua thiệt cho Việt Nam hơn cả hiệp định sơ bộ 6 tháng Ba, vì Pháp vẫn duy trì mọi quyền lợi căn bản trong khi qui chế “quốc gia tự do” còn bỏ lửng và cuộc trưng cầu dân ý về vấn đề Nam Kỳ không được nhắc đến nữa. Điểm mới duy nhất trong bản tạm ước là sự hứa hẹn “cùng nhau tìm cách đạt được các thỏa thuận về mọi vấn đề có thể được đặt ra” và đồng ý sẽ tiếp tục cuộc đàm phán để tiến tới việc kết thúc thỏa hiệp trễ nhất là tháng Giêng 1947. Ký xong bản tạm ước, Hồ Chí Minh nói với Sainteny khi ra khỏi nhà của Moutet: “Tôi vừa tự ký cho tôi một bản án tử hình”:
16. Hồ Chí Minh không thể nào thất vọng hơn vì trước khi lên đường ông rất tin tưởng rằng việc ông trở lại Pháp để vận động những nhân vật quen biết cũ sẽ phải đem lại kết quả tích cực. Thật đáng ngạc nhiên là trong giới lãnh đạo Pháp, ngay cả những nhân vật thuộc phe tả, cũng không có người nào từ bỏ tham vọng đế quốc và giúp cho Hồ Chí Minh đạt được thỏa ước về một “quốc gia tự do” theo đó Pháp vẫn còn được hưởng nhiều quyền lợi. Marius Moutet đã đồng tình với Cao ủy ở Nam Kỳ Jean Cèdile khi ông này tuyên bố về hiệp định sơ bộ 6 tháng Ba rằng: “chính phủ Pháp có ý định thiết lập ở Nam Kỳ, cũng như ở các nước khác trong Liên Bang Đông Dương, một chính thể tự do tương tự như chính thể hiện hữu ở Cam-bốt… Nam Kỳ cũng sẽ có chính phủ, quốc hội, quân đội và tài chánh riêng. Nam Kỳ sẽ có những quyền lợi y như các thành viên khác của Liên Bang.”
17. Ngay cả Đảng cộng sản Pháp, tuy ngoài miệng vẫn nói ủng hộ các dân tộc Đông Dương nhưng không hề chứng tỏ bằng hành động cụ thể. Tổng Bí thư Maurice Thorez đã đặt tham vọng quốc gia trên tình nghĩa đồng chí, dù Hồ Chí Minh thuộc thành phần sáng lập đảng cộng sản Pháp. Khi được Sainteny hỏi ý kiến về hiệp định 6 tháng Ba, Thorez gợi ý rằng “nếu phía Việt
18. Ông cũng cho nhà báo Philippe Devillers hay rằng đảng cộng sản Pháp không có ý bài bác sự hiện diện của nước Pháp ở Đông Dương và nhiệt tình mong muốn thấy lá cờ tam tài tung bay trên những lãnh thổ xa xôi của khối Liên Hiệp Pháp trên toàn thế giới.
19. Bản tạm ước 14 tháng Chín là một sự thất bại của Hồ Chí Minh nhưng đây cũng là một bước lùi chiến thuật vì ông cần có thêm thời gian để chuẩn bị một cuộc chiến lâu dài khó lòng tránh khỏi. Chính phủ gia tăng động viên tinh thần chống Pháp và đoàn ngũ hoá quần chúng dưới sự lãnh đạo của mặt trận Việt Minh. Khí giới được mua thêm và chuyển vào Việt
20. Tiếp theo đó, hai ngàn quân Pháp tràn vào hải cảng tiến chiếm khu người Hoa. Bộ đội Việt Minh chiến đấu cho đến ngày 28 thì phải rút ra khỏi khu phố này.Hai bên tiếp tục chuẩn bị chiến tranh trong khi Sainteny và Hồ Chí Minh vẫn cố gắng thăm dò lẫn nhau về giải pháp hòa bình. Ngày 15 tháng Mười Hai, Hồ Chí Minh nhờ Sainteny gửi một điện văn của ông cho tân thủ tướng Pháp Léon Blum đưa ra những đề nghị cụ thể để giải quyết cuộc tranh chấp. Trước khi chuyển về
Ghi chú:
[1] Journal Officiel de la République Française, 25.3.1945. Năm đơn vị lãnh thổ Đông
Dương gồm Bắc Kỳ (Tonkin), Trung Kỳ (Annam Tonkin , Annam , và Cochinchine do Pháp đặt ra không có
hàm ý rằng đây là ba miền (kỳ) của một nước Việt Nam Nam
2 Jean Sainteny, Histoire
d’une Paix Manquée: Indochine 1945-1947(Paris: Fayard, 1967), 49.
3 David Shoenbrun, Av France
Goes (New York,
1957), 214. Mỉa mai thay, chưa đầy hai mươi bôn tiếng đồng hồ sau, Toàn Quyền
Đông Dương Georges Catroux đã phải chấp thuận tối hậu thư của Nhật do Đại sứ
Pháp từ Tokyo chuyển tới đòi “đóng cửa biên giới (Đông Dương) không cho chuyên
chở (sang Trung Hoa) bằng đường bộ hay đường sắt các vật liệu như dầu xăng, xe
vận tải, đồng thời phải để cho Nhật kiểm soát việc đóng cửa biên giới này.”
(Amiral Decoux, A la Barre de l’Indochine, (Paris
4 Philippe Devillers, Paris-Saigon-Hanoi, Les
Archives de la Guerre, 1944-1947 (Paris
5 Charles de Gaulle, Allocution
prononcée à l’occasion de l’ouverture de la conférence de Brazzaville
6 Lực lượng 136 (Force 136) từ đầu năm
1943 đã tuyển một số tù chính trị cộng sản Việt Nam bị Pháp giam giữ ở
Madagascar đưa sang Calcutta huấn luyện về truyền tin, đến giữa 1944 thì được
thả dù xuống Việt Bắc để chống Nhật. Tất cả những người này đều bắt liên lạc
được với Việt Minh để hoạt động chống Pháp. Như Lê Giản đã nhận xét sau đợt
nhảy dù đầu tiên của ông và Hoàng Đình Rong: “Thế là keo đầu tiên chúng tôi đã
thắng đế quốc Anh trong sách lược lợi dụng bọn chúng nhằm phục vụ mục đích của
mình.” (Lê Giản, Những Ngày Sóng Gió [Hà Nội: NXB Công An Nhân Dân, tái
bản năm 2000], 118). Lê Giản làm Tổng Giám đốc Công An vào tháng Hai 1946, rất
có công trong công cuộc truy lùng các đảng viên VNCMĐMH và VNQDĐ. Trong những
năm gần đây, ông lại là một trong những đảng viên lão thành lên tiếng tranh đấu
cho dân chủ và nhân quyền. Ông mất năm 2003.
7 Jacques de Folin, Indochine 1940- 1945: La Fin d’Un Rêve (Paris: Perrin, 1993), 99.
8 Ibid., 99.
9 Ibid., 128.
10 Ibid.,
98. Ở đây, de
Gaulle nhắc đến Tuyên cáo 24.3.1945 của Chính phủ Lâm thời Pháp lúc đó còn lưu
vong ở bên Anh.
11 Decoux,. 488-489.
12 Philippe Devillers, Histoire
du Vietnam de 1940 à 1952 (Paris: Editions du Seuil, 1952), 242.
13 Trên đường về Hà Nội, Hồ Chí Minh nói
với tướng Raoul Salan, phụ tá của d’Argenlieu: “Nếu Đô đốc (d’Argenlieu) nghĩ
rằng tôi bị khiếp đảm vì sức mạnh của hạm đội Pháp thì ông ấy đã lầm. Chiến hạm
của các ông sẽ chẳng bao giờ có thể tiến được vào những con sông của chúng
tôi.” (William J. Duiker, Ho Chi Minh (New York
14 Chính phủ Nam Kỳ Tự Trị do Bác sĩ
Nguyễn Văn Thinh làm Thủ tướng. BS Thinh là một người yêu nước, lúc đầu tham
gia đảng Lập Hiến của Bùi Quang Chiêu sau lập ra đảng Dân Chủ Đông Dương cùng
với BS Trần Văn Đôn (thân phụ tướng Trần Văn Đôn). Khi ông thấy Pháp không thật
tâm trao quyền cho Chính phủ cộng hòa Nam Kỳ Tự trị và bị dư luận lên án, ông
treo cổ tự tử ngày 10.11.1946
15 Sainteny, 231.
16 Jean Sainteny, Ho
Chi Minh and His Vietnam: A Personal Memoir,translated by Herma Briffault (Chicago: Cowles Book,
1972), 88.
17 Devillers, Histoire du Vietnam, 244.
18 Sainteny, Ho
Chi Minh, 71.
19 Devillers, Histoire du Vietnam, 269.
20 Sainteny, Ho
Chi Minh and His Vietnam, 92; Gary R. Hess, The
United States’ Emergence as a Southeast Asia Power (New York: Columbia University Press,
1987), 201.
21 Duiker, 395-397.
Từ Toàn Quốc Kháng Chiến Tới Điện
Biên Phủ
Trọng Đạt
17-12-2015
Tình hình sau thế chiến
Ngày 9-3-1945 Nhật đảo chính pháp tại Đông Dương, Đại sứ Nhật
yết kiến nhà vua và tuyên bố trao trả độc lập cho Việt Nam
Ngày 15-8-1945 Nhật đầu hàng Đồng minh, Thủ Tướng Trần Trọng Kim
xin từ chức ngày 7-8 vì bất lực, chính phủ không có quân đội. Khi ấy tình hình
trong nước rất xáo xộn, Việt Minh tổng khởi nghĩa cướp chính quyền 19-8, ngày
22-8 họ gửi điện văn vào Huế yêu cầu Bảo Đại thoái vị, họ đã cướp được chính
quyền. Các vị triều thần như Thủ Tướng, Tổng Lý Ngự Tiền Văn Phòng cũng khuyên
nhà vua thoái vị, vì quá sợ hãi Việt Minh đang bành trướng mạnh lại có vũ
trang. Tháng 6 năm 1945 Hồ chí Minh đã được Mỹ thả dù xuống chiến khu cung cấp
cho VM nhiều súng đủ các loại để chống Nhật. Chính phủ Trần Trọng Kim không có
quân đội nên dù muốn chống lại phong trào cũng khó. Ngày 25-8-1945, nhà vua đọc
bản tuyên ngôn thoái vị trước cửa Ngọ môn lâu.
Ngày 2-9 Hồ chí Minh đọc tuyên ngôn độc lập.
De Gaulle quyết định tái chiếm Đông dương để đòi lại chủ quyền
những nhà máy, đồn điền, cửa hàng, mỏ than… mà Pháp cho là của họ. Tháng 9-1945
Thực dân thành lập Quân đoàn viễn chinh để tái chiếm Đông Dương, họ gặp sự
kháng cự mạnh của người Việt và cường độ chiến tranh ngày một gia tăng có thể
chia làm 3 giai đoạn (1)
– Chuẩn bị tái chiếm (1945-1946) – Theo dõi tình hình, móc nối
Pháp kiều và những thành phần thân Pháp.
– Tái chiếm (1946-1949) – Pháp trở lại Đông Dương sau khi Nhật
đầu hàng , đưa quân chiếm lại toàn cõi Đông Dương
– Chiến tranh khốc liệt- (1949-1954) Sau khi chiếm trọn vẹn nước
Tầu, Trung Cộng huấn luyện và viện trợ cho Việt Minh nhiều vũ khí, đạn dược
khiến tình thế ngày càng bất lợi cho Pháp, họ yếu thế và sa lầy.
Hội nghị Postdam tháng 7-1945 quyết định giao cho quân đội Trung
Hoa giải giới Nhật phía trên vĩ tuyến 16, phía dưới thuộc quân Anh
Diễn tiến quân sự
Pháp theo chân quân Anh giải giới Nhật, tới Tân Sơn Nhất với 300
người lính đầu tiên ngày 11-9, sau họ đưa thêm nhiều quân sang chiếm các tỉnh
dưới vĩ tuyến 16. Từ giữa tháng 10-1945 tới đầu tháng 2-1946 quân Pháp đã bình
định được miền nam, chiếm lại được Vĩnh Long, Cần Thơ, Tây Ninh, Nha Trang, Ban
Mê Thuột, Long Xuyên, Châu Đốc, Cà Mâu….
Trong thời gian này họ đã đưa vào 50,000 quân tham chiến, 7,425
xe cộ đủ loại , 21,000 tấn quân nhu, tổng kết Pháp có 630 người chết và mất
tích, 1,037 người bị thương (2)
Đầu năm 1946, Pháp bắt đầu thương thuyết với chính phủ Tưởng
Giới Thạch tại Trùng Khánh để được thay thế quân Tầu giải giới Nhật. Sau đó
thương thuyết với Việt Minh
Đầu tháng 3-1946 Tướng Leclerc cho đổ bộ lên Hải Phòng , ngày
5-3 quân Pháp và Tầu đã chạm súng nhưng sau đó hai bên đã dàn xếp. Việt Minh ký
với Pháp Hiệp định sơ bộ thuận cho Pháp vào BV. Họ mượn tay Pháp để đuổi Tầu về
nước (3) và củng cố nội bộ, tiêu diệt các đảng phái quốc gia không CS. Theo tờ
tường trình của Tướng Leclerc gửi chính phủ Pháp ngày 27-3-1946 thì tính tới
cuối năm, VM đã thủ tiêu, giết hại tổng cộng khoảng 50,000 người
Ngày 18-3 Leclerc đưa quân từ Hải phòng lên Hà nội, ngày 27-3
Leclerc thảo tờ trình Chính phủ cho biết 6 tháng qua (9/1945 – 2/1946) có 600
lính Pháp bị giết, 1,000 bị thương. Từ giữa 1945 Việt Minh được Mỹ thả dù cho
nhiều súng đạn để chống Nhật. Tháng 9 sau khi đầu hàng, nhiều người Nhật giúp
súng đạn và huấn luyện VM chống lại Pháp vì họ cũng là da vàng. Quốc dân đảng
Trung hoa không ưa Pháp và bán súng cho VM nên họ cũng thành lập được một lực
lượng vũ trang đáng kể.
Theo nhận xét của Henri Navarre, cựu Tư lệnh Đông dương cuộc
chiến này bị đối lập tại Pháp chống lại cho là cuộc chiến ô nhục, nhơ bẩn mà
chính phủ không dám đặt tên cho nó. Những đợt tiếp viện, tăng quân yếu kém được
thực hiện lén lút (4)
Theo tường trình của Leclerc VM được giúp đỡ nhiều, trước đó họ
cũng đã được người Trung hoa và các phái bộ Mỹ giúp về quân sự, chính trị. Họ
tuyên truyền mạnh và cả hăm dọa nên số người theo rất đông
Từ đầu tháng 4, quân Pháp lần lượt thay thế quân Tầu tại miền
Bắc phía trên vĩ tuyến 16. Từ tháng 4 tới tháng 6-1946 Pháp thương thuyết với
VM để giải quyết tình hình bằng ngoại giao, chính trị. Hội nghị Đà Lạt ngày
17-4 không có kết quả, Hồ chí Minh cùng Tướng Salan sang Pháp theo lời mời của
chính phủ Pháp từ 22-6 tới 27-7-1946. Ngày 6-7 khai mạc Hội nghị Fontainebleau
Hồ Chí Minh ở lại ký bản tạm ước với Bộ trưởng Pháp quốc hải
ngoại để hoãn binh. Tình hình căng thẳng giữa Việt Minh và Pháp, nhân
vụ nổ súng giữa các đơn vị VM và Pháp tại Hải phòng ngày
20-11-1946, thực dân chiếm luôn thành phố này hôm 23-11.
Leclerc từ chức Tư lệnh từ tháng 7-1946 nhưng vì tình hình căng
thẳng, chính phủ Pháp cử ông sang Đông Dương điều tra ngày 18-12 nhưng đã quá
trễ, hôm sau ngày 19-12-1946 chiến tranh toàn quốc bùng nổ khi VM tấn công quân
Pháp tại Hà nội. Tình hình hai bên đã quá căng thẳng từ nhiều ngày trước.
Quân Pháp tại phía trên vĩ tuyến 16 có hơn một sư đoàn không đủ
để bình định hết miền Bắc mà chỉ đủ giữ các thành phố. Trong mấy tháng đầu năm
1947 Pháp giải tỏa quốc lộ 5 nối Hà Nội Hải Phòng.
Chiếm Phủ lý 6-1-1947. Từ Đà Nẵng tiến ra Huế giải tỏa đơn vị
Pháp bị vây tại đây, chiếm Quảng Trị ngày 18-2, chiếm Đồng Hới đầu tháng 3.
Chiếm nhanh chóng mỏ than Hòn Gay. Chiếm các miền Thái thuộc Sơn La Lai Châu
Đầu tháng 4-1947 tân Cao ủy Bollaert vận động thương thuyết với
VM nhưng bất thành và chuyển sang tiếp xúc với Bảo Đại lập chính phủ Quốc gia
chống Cộng Sản từ tháng 9-1947. Cựu hoàng ở Hồng kông hướng các hoạt động chính
trị về quốc nội.
Tháng 10-1947 Pháp mở cuộc tổng tấn công qui mô lên miền rừng
núi Việt Bắc để tiêu diệt chủ lực quân VM tại đây. Họ huy động 20 tiểu đoàn bộ
binh và nhẩy dù có chiến xa yểm trợ. Trung Tướng Salan chỉ huy tổng quát chiến
dịch: cánh thứ nhất từ Hà nội chiếm Sơn Tây, Hưng Hóa, Phủ Đoan Hùng, cánh thứ
hai dọc theo quốc lộ 4 chiếm Thất Khê, Đông Khê. Giữa hai gọng kìm này là những
cánh quân nhẩy dù chiếm Cao Bằng, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang ngày
13-10-1947, trong cuộc nhẩy dù xuống Bắc Cạn, Pháp đã bắt hụt Hồ chí Minh.
Ngoài ra còn những nỗ lực phụ chiếm Tây Bắc Việt Bắc, chiếm Phong Thổ, Chapa.
Cuộc hành quân không tiêu diệt được chủ lực quân VM vì họ né tránh để bảo toàn
lực lượng. Sau đó Pháp rút về đồng bằng chỉ để lại quân tại vùng Đông Bắc Việt
Bắc tại khu tam giác Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn.
Sang năm 1948, Pháp mở rộng vùng chiếm đóng tại Quảng Yên, Kiến
An, Hà Đông, Ninh Bình, chiếm đóng Sơn Tây và Việt Trì. Phía VM mở rộng hoạt
động du kích, quấy phá đồn bót, phục kích công voa.
Pháp kiểm soát được Nam việt nhưng vùng Đồng Tháp Mười, U Minh
Thượng, U Minh Hạ, Tây bắc Thủ Đầu Một… vẫn thuộc VM. Ngày 1-3- 1948 VM phục
kích tiêu diệt đoàn công voa Pháp, tiêu diệt 70 xe gần La Ngà trên Quốc lộ 20.
Các tỉnh Quảng Nam
Sang năm 1949 tháng 7 và tháng 8 Pháp mở các cuộc hành quân
chiếm Bắc Ninh, Vĩnh Yên, Phúc Yên; tháng 9 chiếm Phát Diệm và Bùi Chu
Năm 1950 tình hình biến chuyển mau lẹ, gió đã đổi chiều khi Trung
Cộng chiếm trọn vẹn nước Tầu. VM được họ tiếp tế vũ khí đạn dược ồ ạt và huấn
luyện tại biên giới. Trung Cộng giúp VM thành lập hai sư đoàn đầu tiên 304, 308
bằng kết hợp các trung đoàn chủ lực tại BV và Trung Việt. VM đã đủ mạnh và bước
sang giai đoạn cầm cự , tháng 9-1950 họ mở chiến dịch chiến dịch Lê Hồng Phong
vào vùng Tam Đảo, uy hiếp Lào Kay, và mở chiến dịch Hoàng văn Thụ chiếm Đông
Khê trên quốc lộ 4 khiến Cao Bằng bị cô lập.
Trước tình hình biến chuyển, chính phủ Pháp cử Tướng Revers,
Tổng tham mưu trưởng quân đội Pháp sang Đông Dương nghiên cứu tình hình. Revers
đề nghị với chính phủ cho rút khỏi Cao Bằng và được chấp thuận, đáng lẽ thực
hiện sớm cuối năm 1949 nhưng vì để trễ tới cuối năm 1950 nên đã bị thảm bại.
Tháng 10-1950 VM đánh thắng trận lớn đầu tiên mà họ gọi là chiến
thắng Cao Bắc Lạng. Tại trận này quân Pháp rút bỏ Cao Bằng bị chận đánh tan nát
Giữa tháng 10-1950 Pháp bỏ Lào Kay rút về Lai châu, bỏ Hòa bình.
Hạ tuần tháng 12-1950 Chính phủ Pháp cử Đại tướng De Lattre de
Tassigny sang giữ chức Cao ủy kiêm Tổng Tư lệnh quân đội viễn chinh. Ngay từ
giai đoạn này quân số VM đông hơn Pháp tại miền Bắc Pháp có khoảng 23 tiểu
đoàn, VM có khoảng 70 tiểu đoàn, miền Trung Pháp 14, VM 18…Tháng 3-1951 De
Lattre về Pháp xin tăng viện và được chấp thuận 11tiểu đoàn bộ binh, 3 tiểu
đoàn thiết giáp, 4 tiểu đoàn pháo binh, 2 tiểu đoàn công binh, 1 tiểu đoàn
truyền tin (5)
De Lattre là người có quyết định táo bạo tại trận Vĩnh Yên khi
cho lệnh ném bom napalm ngay giữa mặt trận, ông quyết định nhanh chóng đã thắng
lớn trong trận này. Đầu năm 1952 De Lattre về Pháp chết vì bệnh ung thư
Tháng 1-1951 VM đã thành lập được 5 sư đoàn bộ binh (304, 308,
312, 316, 320) và một sư đoàn pháo binh (351), họ có 81 tiểu đoàn bộ binh 12
tiểu đoàn pháo binh, 8 tiểu đoàn công binh
Các trận đánh quan trọng và các chiến dịch lớn gồm:
Trận Cao Bắc Lạng
Từ giữa và cuối 1949, Trung Cộng thắng thế tại Hoa lục, tình
hình biến chuyển, chính phủ Pháp cử Tướng Revers sang Đông dương nghiên cứu
tình hình, ông đề nghị rút bỏ Cao bằng . Nếu thực hiện cuối 1949 thì thuận lợi
nhưng vì để tới gần cuối 1950 mới cho rút nên đã thảm bại. Trận đánh kéo dài từ
từ 29-9 tới 7-10-1950, toàn bộ quân Pháp triệt thoái gồm 7,000 người. Đại tá
Charton chỉ huy đạo quân rút khỏi Cao Bằng về Đông Khê. Đại tá Lepage chỉ huy
một lực lượng khoảng 5 tiểu đoàn để tái chiếm Đông Khê. Cả hai cánh quân bị một
lực lượng lớn của VM khoảng 30 tiểu đoàn chận đánh tan nát.
Tổng cộng Pháp mất hai liên đoàn phải bỏ Lạng Sơn. Trận đánh
rung động cả nước Pháp, thiệt hại trên 7,000 người vừa bị giết vừa mất tích,
mất 13 khẩu đại bác 105 ly, 125 súng cối, gần 500 xe cộ, 3 chi đội thiết giáp,
940 đại liên, 1,200 trung liên và trên 800 súng trường . Số vũ khí này VM có
thể trang bị cho 5 trung đoàn bộ binh (6)
Trận Vĩnh Yên từ 13-1-1951 tới 17-1-1951
Sau trận thảm bại Cao Bắc Lạng, ngày 7-12-1950 chính phủ Pháp
hốt hoảng cử Tướng De Lattre De Tassigny sang Đông Dương vào lúc này người Pháp
đang mât tinh thần. Ông vừa làm Cao ủy vừa giữ chức Tư lệnh quân viễn chinh,
lần đầu tiên một Tướng lãnh chỉ huy cả dân sự và quân sự. De Lattre tới Đông
Dương ngày 17-12-1950 để cứu vãn tình thế và cũng để rửa hận cho trận thảm bại
nhục nhã Cao -Bắc- Lạng cách đây hai tháng.
Tân Tư lệnh dám quyết định những việc mà các Tư lệnh trước không
ai dám làm như tập trung xử dụng những người dân sự Pháp để đảm nhiệm canh
phòng thay thế cho người lính để ra trận (7)
Sau trận đại thắng Cao Bằng mới đây, Việt Minh thừa thắng sông
lên đem binh về “lấy nốt Thăng Long”. Ngày 10-1-1951 Võ Nguyên Giáp đưa hai sư
đoàn 308, 312 chuẩn bị một cuộc tấn công lớn tại Vĩnh Yên gần Hà Nội và Châu
thổ Bắc Việt. Việt Minh giải truyền đơn ní “Bác Hồ về Hà Nội ăn Tết”, tình báo
Pháp đã biết VM tập trung quân ở đâu và mục tiêu chọn vào ngày nào.
Lần đầu tiên trong chiến tranh Đông Dương Pháp được đánh một
trận diện địa chuẩn bị trước. Võ Nguyên Giáp được cố vấn Tầu dậy cho lối đánh
biển người, đẩy thanh niên vào tử địa. Trận đánh diễn ra tại một vùng đồi trọc
chiều ngang 12 km, dọc 10 km, phía Bắc tỉnh lỵ Vĩnh Yên. VM tập trung quân tại
vùng núi Tam Đảo, lực lượng VM gồm 2 sư đoàn 308, 312; Pháp gồm hai liên đoàn:
liên đoàn bắc phi của Đại tá Edon, liên đoàn 3 của Đại tá Vanuxem đóng tại các
đồn phía Tây để ngăn chận VM.
Ngày 13-1 Giáp cho tấn công chia cắt hai liên đoàn Pháp, Võ
Nguyên Giáp gần hoàn thành lời hứa, Hà Nội mất tinh thần, bao chí Paris đăng
tin Hà Nội sắp mất.
De Lattre bèn đích thân chỉ huy trận đánh. Ngày 14-1-1951 ông
bay tới Vĩnh Yên, cho trưng dụng tất cả máy bay chở quân trừ bị từ miền nam VN
ra Bắc, và cho tiếp tế từ Hà nội, từ miền Bắc. De Lattre lệnh cho hai lữ đoàn
chiếm các ngọn đồi phía bắc Vĩnh Yên. Ngày 16-1 lúc 15 giờ Pháp chiếm lại đồi
101, 210, lúc 17 giờ sư đoàn 308 tập trung tấn công mạnh, lần đầu tiên quân
Pháp đối diện với trận đánh biển người
VM xung phong hết lớp này đến lớp khác cùng với yểm trợ của súng
cối, hai bên đã trộn trấu. De Lattre có một quyết định thật táo bạo, ông huy
động hàng trăm máy bay oanh tạc cơ và vận tải ném bom napalm, đây là trận oanh
tạc lớn nhất trong chiến tranh Đông Dương, lửa cháy ngút trời giết hại đối
phương và hy sinh cả binh sĩ của Pháp.
Với lối đánh táo bạo, dũng mãnh, De Lattre đánh cho Võ Nguyên
Giáp và các cố vấn Tầu tả tơi, VM bị thiệt hại nặng, 6,000 bị giết, bị thương
8,000, 500 bị bắt làm tù binh, Pháp tổn thất một nửa.
VM trộn trấu tưởng là Pháp sẽ không dám pháo hay oanh tạc nhưng
không ngờ De Lattre táo bạo, thí quân cả hai bên. De Lattre tung vào trận địa
các đơn vị trừ bị trưa 17-1 và cho ném bom napalm đã đẩu lui những đợt tấn công
cuối cùng của VM.
De Lattre đã cứu được Vĩnh yên và Hà Nội, ông cho tổ chức duyệt
binh để trấn an dân chúng. Sau đó Pháp củng cố phòng thủ chờ VM. De Lattre gấp
rút cải tổ quân đội và thành lập nhiều liên đoàn lưu động tại BV để phòng thủ
chống VM. (8)
Võ Nguyện Giáp thất bại nặng ở Vĩnh Yên, ngày 23-1 ông ta nhận
sai lầm, cũng lên án các chiến binh thiếu can đảm, hèn nhát và ca ngợi dân công
đã mang tới mặt trận 5,000 tấn thực phẩm, súng đạn (9)
Trận Mạo khê.
Tháng 3-1951 Tướng Giáp cho mở trận tấn công định chiếm vùng núi
Đông triều ở Tây Bắc Hải Phòng. Pháp có ba căn cứ bảo vệ khu quân sự Mạo Khê:
Một đồn trên đồi mỏ Mạo Khê, một đơn vị chiên xa đóng tại khu phố Mạo Khê, một
đại đội đóng tại nhà thờ Mạo Khê, tổng cộng 400 người.
Phía VM gồm sư đoàn 308, 312, 316, đêm 23-3 VM tấn công hạ 7 đồn
dọc theo tỉnh lộ 18. Đêm 26-3 De Lattre tiên đoán VM sẽ tấn công đồn Mạo Khê,
ông huy động gửi 3 tiểu đoàn tới, cho hải đoàn xung phong vào sông Bạch đằng
yểm trợ hải pháo. Một giờ khuya 27-3 VM pháo kích, tấn công đồn mỏ Mạo Khê, sau
nhiều đợt tấn công nhưng binh sĩ trong đồn chống cự và đẩy lui các đợt xung
phong.
Mười giờ sáng VM tấn công đồn và cả khu nhà thờ Mạo khê, quân
Pháp có máy bay và hải quân yểm trợ nhưng VM rất đông, một máy bay Hellcat bị
bắn hạ. Tối 27-3, VM mở cuộc tấn công chót vào đồn và khu phố Mạo khê, phá hủy
ba chiến xa Pháp. Sáu giờ sáng VM rút lui và không chiếm được mục tiêu.
VM có 500 người bị giết, Pháp khoảng 200, đây là trận thứ hai
của VM đánh vào đồng bằng, De Lattre coi đây là chiến thắng quan trọng
De Lattre sang Đông dương từ đầu năm 1951 tới nay được gần nửa
năm đã phải đương đầu với hai trận lớn của VM. Sau trận thảm bại Cao Bắc Lạng,
quân Pháp mất tinh thần nhưng De Lattre với chiến thuật táo bạo, dũng mãnh đã
chuyển bại thành thắng nâng cao tinh thần chiến đấu quân sĩ. Ông cho lập phòng
tuyến bảo vệ châu thổ BV, chuyển bớt các đơn vị đóng đồn không cần thiết thành
những đơn vị lưu động.
Trận Bờ sông Đáy. (10)
Trận qui mô được Tướng Giáp chuẩn bị chu đáo phía VM đưa vào ba
sư đoàn 304, 308 và 320, Pháp cũng huy động lực lượng lớn gồm: 3 liên đoàn lưu
động, một liên đoàn thiết giáp, hai tiểu đoàn nhẩy dù, 3 hải đoàn, 4 tiểu đoàn
pháo, 30 chiến đấu cơ. Một trận đánh kéo dài 26 ngày trên một chiến tuyến dài
80km gồm nhiều giai doạn. Sư đoàn 308 đánh Ninh Bình, sư đoàn 304 đánh Phủ lý,
sư đoàn 320 đánh vào giáo khu Phát Diệm phía nam Ninh Bình
Gồm có 4 trận:
1- Ninh Bình (29-5 tới 30-5)
2- Yên Cư Hạ (4-6 tới 18-6)
3- Phát Diệm (8-6 tới 9-6)
4- Đông bắc Phủ lý (20-6 tới 23-6)
Tại trận Ninh bình VM để lại 350 xác chết , 153 súng trường, 40
tiểu liên, 12 trung liên, 2 đại liên, 9 súng cối. Phía người Pháp chết và bị
thương 1,000 người, nhiều đại bác bị phá hủy, các tầu chiến bị hư hại, con trai
De Lattre tử trận tại đây.
Trận Yên Cư Hạ từ 4-6 tới 18-6-1951, đây là một đồn kiên cố, xây
bằng bê tông, có hàng rào kẽm gai. Tại trận này VM chết 200 người, hai đại đội
Pháp giữ đồn chỉ còn vài chục người sống sót
Trận Phát Diệm từ 8-6 tới 9-6. Sư đoàn 320 vào giáo khu Phát
Diệm, uy hiếp tinh thần, phô trương lực lượng.
Trận Đông Bắc Phủ lý từ 20-6 tới 23-6. Trận phản công qui mô của
Pháp vào vùng Phủ lý, Ninh bình, VM bị thiệt hại rất nhiều
Qua các trận đánh thấy VM chưa thể thắng ở đồng bằng nhưng địch
đã mạnh hơn trước. Hai bên tổn thất nặng. Pháp huy động nhanh các lực lượng
tiếp viện hải, không quân.
Trận Hòa Bình
Tháng 9-1951, De Lattre chuẩn bị đánh Thanh Hóa nhưng đoàn tầu
chở quân gặp bão nên phải quay về. De Lattre đổi ý cho đánh chiếm Hòa Bình, ông
huy động 15 tiểu đoàn bộ binh, 3 tiểu đoàn nhẩy dù, 2 liên đoàn thiết giáp, 7
tiểu đoàn pháo binh, 2 tiểu đoàn công binh, 2 hải đoàn xung phong . Cuộc hành
quân Hòa Bình ngày 9-11-1951 gồm 3 lực lượng và chiếm tỉnh dễ dàng. VM huy động
các sư đoàn 304, 308, 312 tới mặt trận.
Đầu tháng 12 VM gây áp lực quanh Hòa Bình qua trận Tu Vũ, Xóm
Phèo, họ chiếm được đồn nhưng bị thiệt hại nặng, VM phục kích đoàn tầu trên
sông và bộ binh Pháp trên đường số 6, tại trận Xóm Phèo VM thiệt hại nhiều
Salan thay thế De Lattre cho rút khỏi Hòa Bình, giữ Hòa Bình bất
lợi vì địch có cao xạ bắn chính xác những máy bay hạ cánh, phục kích đoàn tầu.
Binh lính hay bị sốt rét, chiến trường rừng núi không thích hợp với Pháp. Ngày
22-2-1952 bắt đầu rút để lo bảo vệ đồng bằng, tới 24-2 cuộc triệt thoái coi như
chấm dứt
De Lattre chuyển bại thành thắng, lên tinh thần quyết tâm đánh
Hòa Bình nhưng tại rừng núi nhiều bệnh tật, Pháp thua VM tại rừng núi nhưng
thắng tại đồng bằng. Lên rừng mất ưu thế không quân, binh sĩ không chịu nổi khí
hậu rừng núi. Hòa Bình là một thất bại cho Pháp
Trận Miền Thái từ 11-10-1952 tới 1-12-1952. Xứ Thái gồm Sơn La,
Lai Châu. Lực lượng VM tấn công xứ Thái gồm các sư đoàn 308, 312, 316, sư đoàn
pháo 351 và các đơn vị công binh. Ngày 17-10 sư đoàn 308 đánh đồn Nghĩa lộ
trong đó có 700 quân Pháp, VM pháo dữ dội rồi xung phong chiếm đồn bắt nhiều tù
binh. Các đồn ở miền này bị đánh, chiếm, VM làm tan rã hệ thống phòng thủ dọc
sông Hồng.
Hành quân Lorraine
Pháp mở cuộc hành quân Lorraine ngày 29-10-1952 nhằm tấn công
các tuyến giao thông, cơ sở VM tại Việt Bắc. Trung Tướng Salan lên làm Tư lệnh
thay thế De Lattre, ông giao cho Tướng Linares (Tư Lệnh BV) chỉ huy và điều
động chiến dịch gồm 4 liên đoàn lưu động, 3 liên đoàn nhẩy dù, 2 tiểu đoàn bộ
binh, 2 liên đoàn thiết giáp, 2 hải đoàn xung phong, 2 tiểu đoàn pháo, tổng
cộng 30,000 người.
Pháp tảo thanh một vùng rộng lớn giữa sông Hồng và sông Đáy. Bộ
chỉ huy đóng tại Việt Trì. Ngày 9-11 các tiểu đoàn nhẩy dù xuống bao vây Phủ
Đoan, thị trấn bỏ ngỏ, Pháp chiếm được một kho quân nhu lớn. Ngày 14-11 tới Phủ
Yên Bình cách Phủ Đoan 60 km về hướng Bắc không gặp kháng cự, không gặp người
dân nào. Pháp mệt mỏi phải rút, VM cho 2 trung đoàn về đối phó. Ngày 17-11 Pháp
lọt ổ phục kích VM dài 4km tại thung lũng Chấn Mương từ sáng tới 4 giờ chiều,
Pháp nhờ không quân yểm trợ mới thoát ra khỏi, Pháp thiệt hại gần một tiểu đoàn
Pháo Lũy Nasan.
Trong khi ấy, Salan cho lập pháo lũy Nasan, ông chủ trương lập
những cứ điểm mạnh dựa trên các sân bay hơn là mở những cuộc hành quân phiêu
lưu
Nasan là một thung lũng dài 2km, ngang 1km, xung quanh có 24 ngọn
đồi. Một vị trí chiến lược quan trọng giữa các đường tiến quân tại miền Thái,
các ngọn đồi ngăn chận đường tiến quân VM, mục đích của chiến lũy.
1- Để đón các toán quân Pháp rút từ các đồn bị cô lập ở Tây Bắc
và Đông Nam
2- Ngăn chận VM tiến về Lai Châu
3- Tiêu diệt chủ lực quân VM nếu họ tấn công
Mặt trận Pháp bị chia làm hai, một ở Nasan và một ở Lai Châu.
Pháo lũy Nasan thiết lập đầu tháng 11-1952, được tăng cường ngày 1-11 khi các
đơn vị Thái được đưa về đây, một liên đoàn lưu động VN được chở tới bằng máy
bay. Ngày 21-11 có ba tiểu đoàn nhẩy dù các pháo đội được đưa tới. Cuối tháng
11-1952 pháo lũy Nasan gồm tổng cộng 10 tiểu đoàn trong đó có lính nhẩy dù, bộ
binh, các tiểu đoàn Thái. Ngoài ra còn một tiểu đoàn công binh, một tiểu đoàn
pháo binh với 5 pháo đội, 2 chi đoàn thiết giáp, di chuyển khó khăn, bị hạn chế
nên chỉ có 10 quân xa tiếp tế, tải thương. Đại tá nhẩy dù Gilles được giao chỉ
huy mặt trận này
VM tấn công đêm 23-11-1952 nhưng bị đẩy lui, đêm 30 rạng 1-12 VM
thật sự tấn công lớn nhưng thất bại. Đêm 1 rạng 2-12 VM mở cuộc tấn công quyết
liệt suốt đêm, họ chiếm được hai điểm tựa 21bis và 22 bảo vệ sân bay. Pháo binh
Pháp bắn liên tục, trận đánh kéo dài tới hôm sau. Pháp cho nhẩy dù xuống đỉnh
đồi mới giải tỏa được , VM bỏ lại hơn 600 xác chết và tịch thu được nhiều súng,
trận này VM bị thiệt hại nặng, sau đó VM chỉ pháo kích chứ không đánh. Tổng kết
mặt trận Nasan Pháp cho biết VM bị mất 5,000 người. Trận miền Thái chấm dứt,
Pháp giữ được Lai Châu, Nasan. Người Pháp cho rằng việc thiết lập pháo lũy
Nasan là tốt và sau đó họ thiết lập thêm pháo lũy tại cánh đồng Chum, tại Séno,
và cuối cùng tại Điện Biên Phủ đưa tới thất bại
Điện Biên Phủ.
Tháng 5-1953, chính phủ Pháp cử Đại Tướng Henri Navarre sang làm
Tư lệnh Đông Dương thay Trung tướng Salan để cứu vãn tình hình quân sự tại đây.
Ông cho lập một chiến lũy, một căn cứ lớn tại ĐBP
Theo Navarre (11) mục đích cho đóng quân tại đây để ngăn chận VM
tiến đánh Thượng Lào và tạo mặt trận lớn để địch không đánh châu thổ BV. ĐBP là
một khu lòng chảo có núi đồi bao quanh, là một cánh đồng dài 12 km rộng 9 km.
Những đỉnh núi cao cách phi trường từ 10 tới 12 km, sẽ thiết lập đồn lũy quanh
đó. Khoảng cách này ngoài tầm pháo của địch.
Chiến lũy ĐBP được xây dựng theo kiểu pháo lũy Nasan năm trước,
Pháp tin tưởng cũng sẽ chống lại VM hữu hiệu và gây thiệt hại nặng cho đối
phương. Navarre
Ngày 13-3-1954 trận đánh khởi đầu, Pháp có 12 tiểu đoàn, trong
khi chiến trận diễn ra, Pháp cho nhẩy dù thêm 5 tiểu đoàn, tổng cộng toàn bộ
vào khoảng 15,000 người. Phía VM tổng cộng có 5 sư đoàn chính qui vào khoảng
50,000 người, chưa kể 25,000 dân công tiếp tế . VM có 600 xe vận tải chở đạn
dược tiếp liệu từ Trung Cộng sang ĐBP.
ĐBP chia làm ba khu, phía Bắc gồm hai căn cứ tại hai ngọn đồi,
khu Trung ương gồm 5 trung tâm kháng cự và khu Isabelle ở phía Nam
Hai tiền đồn phía bắc bị thất thủ vào ngày 13 và 14-3 sau một
ngày giao chiến, hỏa lực địch quá mạnh, sau ngày 26-3 chỉ tiếp tế được bằng thả
dù, số phận ĐBP đã được định đoạt. Tổng thống Eisenhower và các cố vấn đã
nghiên cứu kế hoạch cứu nguy ĐBP bằng oanh tạc ồ ạt, Tòa Bạch ốc đã thảo luận,
dự định trong suốt tháng 4-1954 nhưng kế hoạch bất thành.
Trận đánh kéo dài từ ngày 13-3 tới ngày 7-5 thì ĐBP thất thủ, 11
ngàn quân Pháp bị bắt làm tù binh, trên 2,000 bị giết chưa kể trên 2,000 mất
tích, VM thiệt hại khoảng 10,000 người
Pháp thảm bại vì lực lượng địch đông gấp 4 lần, hỏa lực phòng
không và pháo binh của VM do Trung Cộng cung cấp rất mạnh. Ngoài ra không quân
Pháp thiếu khả năng yểm trợ cho một trận đánh quá lớn. Navarre chưa có kinh
nghiệm về Đông Dương đã sai lầm cho lựa chọn trận đánh tại một địa điểm xa xôi
chỉ tiếp tế được bằng máy bay mà thực ra không quân Pháp quá yếu, toàn chiến
trường Đông Dương họ chỉ có chưa tới 200 máy bay.
ĐBP là trận đánh lớn nhất và quan trọng nhất trong cuộc chiến
Đông Dương lần thứ nhất đồng thời cũng là một trong những trận đánh quan trọng
trên thế giới.
Tình hình chính trị
Việt Minh tổng khởi nghĩa cướp chính quyền 19-8. Ngày 25-8-1945,
vua Bảo Đại thoái vị, ông được Hồ chí Minh mời làm cố vấn. Tháng 9-1946 ông
được đưa qua Trùng Khánh để tiếp xúc với Tưởng Giới Thạch, sau đó Cựu hoàng bỏ
trốn qua Hồng Kông.
Khi đã chiếm được được các thành phố tại Trung châu Bắc Việt,
Trung Việt, các tỉnh cao nguyên, Nam Bộ. Pháp bằt đầu chiêu dụ dân chúng, đón
tiếp người hồi cư, trả lương cho công chức. Dân tản cư kéo về ngày một đông
hơn, dân quê có, dân tỉnh hồi cư cũng có, họ không tin tưởng vào cuộc kháng
chiến gian khổ và đẫm máu của Việt Minh
Người Pháp tính tới việc dùng chiến tranh tâm lý, chính trị để
tranh thủ nhân tâm, họ cần một người ôn hòa, thân Pháp, được toàn quốc biết
tới, giúp họ để chiêu dụ người dân. Cựu hoàng Bảo Đại là người đủ điều kiện và
có thẩm quyền nhất, ông đã là vua, được nhân dân kính trọng, có tinh thần quốc
gia và công nhận quyền lợi của người Pháp. Họ nghĩ tới cựu hoàng Bảo Đại và tìm
cách mời ông về nước. Báo Thời sự ở Hà Nội đưa ý kiến thỉnh cựu hoàng hồi hương
lãnh đạo phong trào Quốc gia chống Cộng và dành độc lập.
Nhiều cuộc biểu tình khá lớn để ủng hộ và yêu cầu cựu hoàng về
nước cứu vãn thời cuộc như tại Huế ngày 12-8-1947, ở Hà nội ngày 1-9-1947 và cả
Sài Gòn (13). Ngài đã là vua nay đứng đầu nước là lẽ tự nhiên , năm 1945 Ngài
thoái vị để tránh đổ máu để bây giờ đất nước bị chiến tranh tàn phá.
Giải pháp Bảo Đại được nêu ra từ đầu 1947 nhưng hai năm sau mới
thực hiện được.
Nhiều nhà cách mạng lưu vong taị Hồng Kông đề nghị cựu hoàng về
gánh vác việc quốc gia, người Pháp cũng liên lạc với ông đề nghị tương tự nhưng
ông vẫn dè dặt. Bảo Đại tuyên bố với phái đoàn quốc nội ra mời Ngài về nước,
ông nói tôi vì hạnh phúc của dân mà thoái vị, nay nếu nhân dân lại muốn tôi
giúp nước và điều đình với Pháp tôi sẽ sẵn sàng nhận để đòi hỏi độc lập thống
nhất cho Việt Nam.
Ngày 6-12-1947 Bảo Đại nhận lời mời của Cao uỷ Bollaert và gặp
ông tại vịnh Hạ Long để trao đổi nhận xét tình thế rồi lại về Hương Cảng. Ngày
19-12-1947 một phái đoàn gồm ông Nguyễn Văn Xuân, Trần Văn Hữu sang Hương Cảng
thúc dục Cựu hoàng về lãnh trọng trách, ông chấp nhận và nói còn phải sang Âu
châu vận động
Kế hoạch thành tựu, ngày mồng 5-6-1948 trên một chiến hạm tại
vịnh Hạ Long, Bollaert nhân danh chính phủ Pháp long trọng tuyên bố nước Việt
Nam độc lập trong Liên hiệp Pháp. Cựu hoàng Bảo Đại xác nhận chính thức việc
điều đình với Pháp trên căn bản đó và công nhận một chính phủ lâm thời do Thiếu
tướng Nguyễn Văn Xuân điều khiển. (14)
Trong giai đoạn đầu chính phủ Quốc gia chưa có quyền, chỉ có
tính cách tượng trưng, lo giúp dân hồi cư, mở trạm cứu thương, trường học, đáng
kể là lập toà án, các đoàn cảnh vệ, trường Võ bị Huế, nơi huấn luyện sĩ quan
Quốc Gia Việt Nam
Ngày 8-3-1949 tại điện Elysée, Cựu hoàng và Tổng thống Pháp
Vincent Aurilole trao đổi văn thư thừa nhận Việt Nam
Chính phủ Bảo Đại chấp chính từ tháng 7-1949 đến đầu năm 1950,
kế đó là các chính phủ Nguyễn Phan Long 1950, Trần Văn Hữu 1950-1951. Chế độ
không có hiến pháp mà chỉ có hai đạo dụ ngày 1-7-1949 về tổ chức công quyền.
Quốc trưởng có quyền lập pháp, ban hành đạo dụ, Thủ tướng được ủy nhiệm do Quốc
trưởng bổ nhiệm.
Từ 1947, cách đây hai năm, sau khi Pháp mở rộng các khu vực
chiếm đóng tại các thành phố miền Bắc và Trung bộ, người dân trong vùng Việt
Minh đã trở về các thành phố ngày một đông. Cửa hàng cửa hiệu đã đầy hàng hóa
nhập cảng, Pháp tạo không khí sinh hoạt ổn định và lấy lòng dân. Nay Cựu hoàng
về nước trị vì đã gây được niềm tin tưởng nơi người dân y như nhà có nóc mà
núp, có cột mà dựa. Từ đấy dân chúng hồi cư tấp nập về thành thị, trong tháng
7-1949 mỗi ngày có vài nghìn người, riêng ngày 30-10 tại Bắc Ninh, Hà Nội, Hà
Đông, Sơn Tây số người trở về lên tới 35,000 người. Quân Pháp lan tràn kiểm
soát vùng duyên hải đông dân như Bùi Chu, Phát Diệm ngày 16-10-1949. Công chức
kéo về rất nhiều, chính giới Pháp Việt đã cho giải pháp Bảo Đại đem lại thắng
lợi trước cảnh hồi cư đông đúc tại nhiều tỉnh miền Bắc, người dân bỏ già Hồ về
với Cựu hoàng.
Diện tích vùng thuộc Pháp tại Trung châu tăng lên gấp ba, số
ruộng cầy cấy tăng lên nhiều. Gạo xuất cảng từ 59,000 tấn năm 1945 tăng lên
379,000 tấn năm 1950, nhân công dồi dào, an ninh bảo đảm hơn, các ngành sản
xuất than đá, vải sợi, xi măng, đường… đều tiến bộ. Trị giá nhập cảng năm 1946
là 16 tỷ đồng quan Pháp đến năm 1949 tăng lên 73 tỷ đồng. Hàng hoá tràn ngập
các cửa tiệm, chợ búa, các ngành sản xuất cũng tiến hẳn lên, lương bổng công tư
chức khá cao. Cựu hoàng về nước đem theo nhiều thuận lợi, vùng chiếm đóng nay
là vùng Quốc Gia mở rộng dễ dàng, Việt Minh chỉ đột kích, khủng bố chưa có trận
đánh lớn. (15)
Từ 1949, chính phủ Quốc Gia Việt Nam đã được một số khá đông các
nước công nhận và đã bắt đầu bước vào chính trường ngoại giao, đã được gia nhập
trên 30 cơ quan quốc tế với tư cách hội viên: Ủy hội kinh tế Viễn đông Ecafe,
Tổ chức Y tế quốc tế, Lao động quốc tế, Lương nông Quốc tế, Văn hóa Quốc tế
Unesco… Hoa kỳ đã đặt Phái bộ viện trợ quân sự từ ngày 6-3-1950, viện trợ
thương mại từ tháng 7-1950, đã ký kết hiệp ước tương trợ Việt Mỹ.
Quân đội Quốc gia được thành lập và phát triển nhanh, năm 1950
mới có 5 tiểu đoàn, năm 1951 tăng lên 26 tiểu đoàn, năm 1953 lên 6 sư đoàn gồm
167,000 binh sĩ và 3,500 sĩ quan, lương bổng do chính phủ trả tượng trưng một
ít còn lại do Mỹ đài thọ. Cấp chỉ huy được đào tạo tại các trường võ bị, trường
Võ bị Liên quân Đà Lạt khai giảng 5-11-1950, trường Quân y thành lập 7-8-1950,
trường Không quân thành lập 24-6-1951, trường Hải quân từ 1-1-1952. Các tổ chức
quân sự khác cũng được thành lập như Toà án quân sự ngày 22-11-1951, Bộ Tổng
Tham Mưu ngày 12-4-1952. Nhiều luật lệ quân sự được ban hành : Qui chế Quân đội
Dụ số 1 ngày 30-1-1051, Bộ Quân luật Dụ số 8 ngày 14-4-51, Chế độ Quân dịch Dụ
số 29 ngày 29-6-53.
Tổ chức Tư pháp và các Toà án Việt nam do Dụ số 4 ngày
18-10-1949, Qui chế các thẩm phán, do các Sắc lệnh ngày 1-12-1950, Toà án Hành
chánh được thiết lập từ 5-1-1950.
Hành chánh địa phương: Các Hội đồng đô thành, thành phố và thị
xã được tổ chức từ 1952.
Các tổ chức chuyên môn hành chánh như Viện thống kê ngày
10-12-1949, Việt Nam thống tấn xã ngày 22-1-1951, Quốc gia kiến ốc cục
15-6-1951, Sổ số kiến thiết Quốc gia 16-8-1951, Sở Du lịch Quốc gia 5-6-1951,
Công ty hàng không 30-10-1951, Trường Quốc Gia Hành chánh 7-4-1952.
Giáo dục văn hoá: Trường Đại Học Văn Khoa, Sở Bảo tồn cổ tích
ngày 4-1-1950, Trường Cao đẳng sư phạm 16-1-1950.
Kinh tế xã hội. Bộ Luật Lao động ban hành ngày 10-7-1952, Bộ
luật cải cách điền địa ngày 4-6-53.
Qui chế nghiệp đoàn 16-11-1952; Qui chế Công chức Quốc gia Dụ số
9 ngày 14-7-1950; Qui chế các Hiệp hội Dụ số 10 ngày 6-8-1950; Qui chế Thể thao
thanh niên Sắc lệnh 53 ngày 17-6-1950; Qui chế Hàng hải Dụ số 6 ngày 19-4-1951;
Bộ luật thuế trực thu, gián thu Dụ số 4 ngày 13-4-1953….
Từ tháng 7-1949 đến tháng 7-1954 Quốc gia Việt Nam đã có 8 chính
phủ và 5 vị Thủ tướng .
Chính phủ Bảo Đại Từ 1-7-1949 đến 22-1-1950, hơn 6 tháng
Chính phủ Nguyễn Phan Long từ 22-1-1950 đến 6-5-1950, hơn 3
tháng
Chính phủ Trần Văn Hữu từ 6-5-1950 đến 21-2-1951, 9 tháng rưỡi.
Chính phủ Trần Văn Hữu từ 21-2-1951 tới 7-3-1952, 12 tháng rưỡi.
Chính phủ Trần Văn Hữu 7-3-1952 tới 25-6-1952, 3 tháng18 ngày
Chính phủ Nguyễn Văn Tâm từ 25-6-1952 tới 8-1-1953, 6 tháng rưỡi
Chính phủ Nguyễn Văn Tâm từ 8-1-1953 tới 11-1-1954, 12 tháng 3
ngày
Chính phủ Bửu Lộc từ 11-1-1954 tới 7-7-1954, gần 6 tháng. (16)
Chính phủ Ngô Đình Diệm chấp chính từ ngày song thất 7-7-1954
đúng hai tháng sau ngày Điện Biên Phủ thất thủ, hai tuần trước Hiệp định Genève
ký kết ngày 20-7, sau đó chính phủ Quốc gia rút vào Nam
Nhận xét và kết luận.
Việt minh cướp chính quyền năm 1945 và tiêu diệt các đảng phái
thành phần yêu nước không Cộng Sản. Ngay từ đầu họ đã gây đổ máu giữa lòng dân
tộc trong khi cần đoàn kết để đánh thắng thực dân.
Tướng Navarre
Thật vậy VM tuyên truyền mạnh nên phong trào phát triển nhanh,
đồng thời với tuyên truyền họ cũng kết hợp bạo lực cách mạng để ép buộc người
ta theo. Như đã nói trên, cuộc tổng nổi dậy của VM cũng đã khiến mấy vạn người
phải bị giết oan uổng trong đó có tình nghi, đảng phái Quốc gia không CS, những
người thân Pháp. Phong trào VM không phải chỉ gồm toàn là người yêu nước như
Tây phương nghĩ mà trong đó nhiều người theo VM vì sợ bị hãm hại.
Trước ngày Trung Cộng chiếm trọn nước Tầu tháng 10-1949, VM còn
yếu. Súng đạn của họ một phần do Mỹ giúp để chống Nhật, phần do quân Nhật khi
đầu hàng trao lại, họ mua súng lậu của Tầu, nhưng VM cũng đã tổ chức thành
nhiều đơn vị cấp tiểu đoàn và trung đoàn. Giai đoạn này họ tránh đụng chạm với
Pháp và kiểm soát được vùng thôn quê.
Người Pháp mặc dù kiểm soát được nhiều thành phố,tỉnh lỵ nhưng
thiếu quân số nên không bình định được hết các vùng của VM tại miền Bắc. Khi
Mao Trạch Đông đại thắng tại chiến trường Hoa lục thì gió đã đổi chiều với thực
dân Pháp. Việt Minh được Tầu giúp vũ khí, huấn luyện tại biên giới đã trở thành
một lực lượng quân sự chính qui mạnh đủ khả năng tấn công đồng bằng Bắc bộ.
Trận thắng lớn của VM tại Cao Bắc Lạng cuối năm 1951 mở đầu cho thất bại của
thực dân Pháp tại Đông Dương.
De Lattre, Tư lệnh Đông dương từ cuối 1950 đã đánh bại được VM
nhiều trận trong năm 1951 khiến quân Pháp lên tinh thần. Sang năm 1952 Tướng
Salan lên thay De Lattre, VM ngày càng mạnh hơn, quân lưu động ngày một đông
hơn Pháp. Giữa năm 1953, Tướng Navarre
Điện Biên Phủ thất thủ ngày 7-5-1954 sau gần hai tháng cầm cự. Một
phần vì sai lầm của Navarre
Trong thời kháng chiến này người dân vùng thôn quê, thượng du vô
cùng gian khổ, ban ngày quân Pháp hành quân bắn phá, cướp bóc hãm hiếp. Ban đêm
VM về thu thuế, bắt bớ, thủ tiêu tình nghi phản động. Nhiều người trốn lên tỉnh
để thoát khỏi cảnh một cổ hai chòng.
Giaỉ pháp Bảo Đại mang lại nhiều thành quả tốt đẹp, người dân từ
các vùng lửa đạn đã trốn về thành, họ không tin tưởng cuộc kháng chiến đầy máu
lửa của VM. Quốc trưởng Bảo Đại đã xây dựng được nền móng cho chính phủ Quốc
gia Việt Nam
Cuộc chiến đẫm máu tám năm khói lửa do VM khởi xướng cuối năm
1946, chấm dứt giữa năm 1954 đã khiến khoảng 300,000 thanh niên tử trận,
500,000 bị thương, thường dân có 150,000 người thiệt mạng. Quân đội Liên hiệp
Pháp có 75,500 người tử trận, Quân đội QGVN có 419,000 người gồm cả chết, bị
thương và bị bắt (18). Miền Bắc đã trở thành bãi chiến trường, nhiều thành phố,
tỉnh lỵ trung du, đồng bằng bị tàn phá.
Mấy năm sau miền nam cũng biến thành bãi chiến trường tàn khốc
trong một cuộc chiến khác dài và đẫm máu hơn.
Trọng Đạt
Trích trong Điện Biên Phủ, Kế Hoạch Cứu Nguy, Nguyên Nhân Thất
Thủ, in 2014
____
Chú thích
(1) Quân Sử 4, Quân lực VNCH Trong Giai Đoạn Thành Hình, Bộ TTM
VNCH trang 11, 12
(2) Sách kể trên trang 95, 96
(3) Henri Navarre, Agonie de l’Indochine trang 15 nói chúng ta
công nhận VN là một nước độc lập, có Quốc hội, Quân đội, Tài chính nằm trong
Liên hiệp Pháp, đổi lại chúng ta được thay 200,000 quân Tầu bằng 15,000 quân
Pháp phía trên vĩ tuyến 16
(4) Sách kể trên trang 17
(5) Quân sử 4 trang 46, 47, 48
(6) Quân sử 4 trang 124, Street Without Joy trang 32, 33
Trong bài Bataille de la RC4 (wikipedia) , Việt minh có 670
người bị giết, bị thương, Pháp 2,000 ngưòi tử thương, 3,000 bị bắt làm tù binh
(7) Street Without Joy trang 36
(8) Quân sử 125-128, Street Without Joy trang 37- 40
(9) Street Without Joy trang 40
(10) Quân sử 4 trang 133-144
(11) Henri Navarre, Agonie de l’Indochine , trang 188-200
(12) Bernard Fall, Hell In A Very Small Place
(13) Đoàn Thêm, Những Ngày Chưa Quên, Quyển thượng, 1939-1954,
trang 144
(14) Sách kể trên trang 158, 160, 161
(15) Sách kể trên, trang 173,174
(16) Sách kể trên trang 206-210
(17) Henri Navarre, Agonie de l’Indochine trang 13
(18) Wikipedia, Yahoo.fr: Guerre d’Indochine
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét